Жалпы ислам әлемі дін білімінде негізінен 3 топқа бөлінеді. Бірінші топтағылар Алламен арадағы қатынасты қалыптастырушылармыз деп есептеп, масһаб біліміне жүгініп, намаз оқып, масһаб ұстанушылар, мешітте отырушылар болып есептеледі де және осындай сипаттағы төрт түрлі масхабтық білім бар екені де белгілі. Ал, енді екінші топтағыларға мемлекет пен қоғам арасындағы байланысты қалыптастырушылар болып; өздерін «фиқһ» ғылымының ұстанымшылары болып, түрлі діни топтар мен халифаттар, табиғли жамағаттар, т.б. мемлекеттің заңы, тек құран аяттары мен шариғат қағидалары арқылы басқару керек

,- дегендер немесе құранға ғана жүгінеміз деген түрлі ағымдағы топтардың мүшелері болып табылады. Үшінші топтың мүшелері өздерін тарихат және сопылық ағымдарды ұстанушылармыз деп есептейтін, яғни «тассаввуф» ұстанымына жүгінетін, адам баласының моральдық құндылықтарын жетілдіріп, көркем мінез, нәпсіні меңгеріп, рухани кемел адамды қалыптастырушылармыз деген топтарды айтамыз.

     Қазақ елінде осы топтардың үш сипаты да өз ұстанымдарын насихаттаумен және осындай түрлі ағымдардағы топтардың арамызда бар екені де сөзсіз. Енді осы топтардың бірінші түрі болған муфтияттық ұстанымызбен жалпы үкіметтің де қолдауына еге болғандарды жатқызып, қалған топ мүшелері де өз ұстанымдарын жүргізіп, бірақ барлығы негізінен ата жолы деп аталған әзірге қағидасы халықтың санасында, жадында, ділінде болғанымен, заман талабына, ғылым, білім жетістігіне қарай дін бейнесі, ережесі қалыптасып, үлгісі қандай болу керек екені толық дәлелденбеген ұлттық дәстүрлі дініміз, яғни Ясауи баба көрсеткен, пайғамбарымыз негізін қалаған тура жолды ұстанушылар төртінші топтағылар да бар екені даусыз. Ал шындығында Ясауи бабамыздың көрсеткен жолы, ілімі болған, пайғамбарымыздың бүкіл діндерді жинақтап және өзіне дейінгі барлық пайғамбарларға түскен нұсқаулардың құлшылық, намаз, ғибадат ерекшеліктерін 4 кітапқа біріктіріп және барлығын құран аяттары арқылы кітап қылып бекітіп, ғылымын негіздеп кеткен тура жолының жалғасы, яғни заман біліміне қарай құран сырларының қосымша ашылып, дін білімінің дәрежеленуі ғана болып есептеледі. Және ата жолының басқа дін топтарының қарсылығын туындатуына бірден-бір себептің негізі болған; Ол әрбір пенденің әуелі тарихын, шежіресін және ата-баба аруағын меңгерумен, бір-бірімен бауырластықты, жақындастықты, өлілер, ақирет өмірі арқылы қалыптастыру сияқты Абай атамыз ескерткен алғашқы үш сүюді меңгеруден, құлшылық істерін қалыптастырумен ерекшеленеді.

         Олай болса Міржақып атамыз ескерткендей; «…Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады. Дүниеде өңге жұрттар қатарында кем, қор болмайтын, тұқымы құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс болады…» әрбір өзін қазақ ұлтымын деген пенде баласы, өз тарихын сүю арқылы Аллаға жақындау амалын, махаббатын қалыптастыра алады. Бірақ бұған муфтият, масхаб дін имамдары қарсы болып, әуелі соңғы төртеуді орындау керек деген пәтуамен сондықтан ата жолы дін емес секта деп айдар тағылды. Бірақ та алдыңғы үш сүюді қалыптастыру үшін намаз орындау амалы және шежіреге, жер ана рухына жалғанудың негізі хаж екенін дәлелдеу осы басылымның мақсаты болмақ. Сонымен тура жолдың негізі үш қағидадан, намаз амалдарынан тұрады. Оны аталарымыз; «Ілім мен білім ортасын ұстанбасаң, бүлін!» деп ескерткен. Негізінен барлық ғылым болсын, тіршілік, заманға сай нұсқаулар болсын, әуелі ілімінің адамзатқа меңгеріп, білімге айналдыруға арналған кітаптық құпия сыры, хикметі көк пен жер арасына сүйікті таңдаған құлдарына ғана түсіріліп, оқылып, сонан кейін ғана жалпы халыққа, әулие-әмбилердің көрсетуімен ғана білімін аян, түс, уахи-батамен оқып біліп, оймен іздеп, ақылмен өлшеп, белгілі бір ішкі сырларын анықтап, қажетімізге, қабілетімізге қарай пайда, зиянын ажыратып тұрмысымызға, тіршілігімізге, шаруамызға жақсылыққа қызметке қоямыз. Сондықтан да тарих, аруақ атты тұрмыс ұстазын білу осы ілімнің басты шарты болып есептеледі.

        Енді әрбір хикметке жалғанған адам баласы бұндай ілімнің нұсқауларын, намазын күмән келтірмей орындап, ішкі сыры құпия білімді ақылмен өлшеп қана қажеттісін алу шарт. Ал, Ясауи бабамыздың көрсеткен ілімі төрт негізден тұрып; шариғат, тарихат, мағрипат, ақиқат деп аталады. Шариғат негізінен кітаптар болып бекіген, тарихта қалыптасып, амалдармен көрсетіліп, ұлттық, рулық ерекшеліктерімен қалыптасқан дін ісі болып есептеледі. Исламда шариғаттың ортақ білімін масхаб деп атап, яғни дінде бағыт немесе жолға қажетті керегіңді алатын білім базары деп түсінген жөн. Ал, шариғат неге жол бола алмайды?-деп сұраңыз. Жол дегеніміз қиямет-қайымға яғни адамзаттың тіршілік соңына дейін берілген, тағдыры яғни құпия ілім болып саналады. Сондықтан енді шариғаттың заманға қарай жетілдіру ілімін тарихаттан, ал тарихаттың ілімі мағрипатта болып, ақиқатта барлығы нәтижелену керек. Енді ілім мен білімнің ерекшелігі неде?- деген сауалдың пайда болатыны да сөзсіз. Ілім құпия хикметтермен заман білімін жетілдіру, тазарту, тозғанын жаңалау үшін тек жекелеген Раббымыздың сүйген ер құлдарына ғана оқылып, сондықтан оларды кезінде пірлер, ұстаздар яғни ілімділер деп атаған. Енді осындай заманына қарай көрсетіліп, оқылып отыратын ілім сырының амалдарға, намазға айналуынан «заманаға» (дәуірлік сипат) қарай білімге айналып және болашақ ұрпақтарға орындайтын шариғаты, дін ісі болып бекіп, дін білімін масхабын да жетілдіріп отыру қажет. Сондықтан да тарихатты меңгеру яғни тарихты меңгеру Абай атамыздың ескерткен үш сүюдің негізін қалайды. Онда шариғатты қайда қоямыз деген сауал да пайда болады.

        Шариғат негізінен бекіген дін ісі болғандықтан және мыңдаған жыл ата-баба, аналарымыз амалға айналдыруымен осы тарихи шежіре біліміміздің өзі болып және оны әдет-ғұрып, салт-дәстүр болып қалыптастырып үлгіргендіктен, оны білмеу жалпы дінге қарсылық болып саналу керек. Олай болса, күнделікті және ежелден қалыптасқан тұрмыстық салт-дәстүріміздің өзі біздер үшін шариғатымыз, масхабымыз болу керек. Тек қана мұндай ұлттық сипаттағы шариғатымызды имамдардың, масхаб білімділері еңбегімен салыстырып, кітаптарын оқып қателігімізді түзеп, кемісін толтырып, бейімделіп отыру әрбір пенденің жеке ісі болу керек. Ал, тұрақты істерді белгілейтін діни білім болғандықтан шариғат жол емес, діндегі әрбір пенденің міндетті түрде меңгеруге тиісті парыздық, сүннеттік бағыты ғана. Сондықтан масһаб, шариғат білімін ешқандай да дін тобы немесе ислам елдері де жоққа шығара алмайды, шығаруға да болмайды. Ендігі білуге міндетті болған шариғат не берді, тарихат не берді, сол сияқты мағрипат, ақиқаттан адамзатқа, жеке адам баласына қандай рухани пайда бар? Қазақтың шариғаты да тарихат, мағрипаты да әдет-ғұрып, салт дәстүріміздің ішінен білімін ажыратып табуға болатынын аңғару әрине қиын. Ол үшін де масһаб білімін терең зерттеп, меңгеру де қажеттілік. Ал, адамзатқа жалпы шариғатты меңгеруден арамнан сақтанып, абыройын зинадан қорғаудан, құдайға құлшылық жасап, намаздарын оқып, орындаудан тек қана жақсылық, яғни пайғамбарымыз ескерткендей махаббаттың, жаратушыға жақындықтың бір сипатына бөленуіміз де хақ. Мысалға, шариғатын бұзбай, тәнін зинадан қорғаған әйелдің ділі, дені сау, ұрпағы текті, қасиетті болып және өзінің өмір жасы да ұзақ болып, сонымен бірге еріне беретін құпия імүндік қан қуаты да шариғаттық амалы жоқ, жалаңаш әйелден әлде қайда жоғары және қайғы-қасіретке аз ұшырайтынын және ондайлардың кейінгі жер бетіндегі қалған ұрпақтарынан; 100 жылдан кейін де өз көрінісін беретініне әзірге мүлде ақылымыз жете де алмайды. Бірақ осындай исламның негізгі шариғат құндылық, парыздық ұстанымдары, қазіргі таңдағы әлемдік ойлау жүйесіндегі қалыптасқан гендерлік, партиялық жолмен адамдар арасындағы қандық теңдікті қалыптастыруға, моральдық тұрғыдан қайшы болып, адамға пайда бермейтін теңдіктерді терістейтіні үшін де, білімді қоғамда алауыздық пен ислам дінін жек көрушілікті қалыптастырады. Яғни адамзаттың тек білімнің ғана соңына түсуден, шариғат білімі жетілмегендіктен және замана білімі болған тіл білімнің арасында қайшылықтардың болуы да басты себеп болды.
Бұл жағдайдың басты себепшісі де заманға қарай берілетін ілімнің тоқтап, әулиелердің, қасиеттілердің арты үзіліп, шариғат, масһаб білімін жол, яғни құпия сырлы ілім деп қабылдаған дін ғалымдарының надандықтарынан, осындай ислам дінінің құлдырауына соқтырды десек қателеспейміз. Аталарымыз ескерткен; «Ілім мен білім ортасын таба алмасаң, бүлін» деген теңдіктің жоғалуынан және таразының екі басын теңестіретін, ортасының қандай білім болатын өлшем бірлігін меңгере алмаудан пайда болды. Сонымен, үшінші анық және хақтық білім қазақ түгіл жалпы дін әлемінде жоғалғаны да сөзсіз. Ал, шындығында үшінші хақиқат білімнің жемісі болған және әрбір ұлттың әдет-ғұрып, салт-дәстүрі бойынша ғана, яғни тарихи шежіремен жинаған абырой бойынша және әрбір қоғам мүшесінің өз әрекеті, істері саласында және қоғамға, өз ортасына, дін ұстанымына сіңірген еңбегіне қарай, ұлтына сай теңдікті қалыптастырған жағдайда ғана қоғамның ар-ұяттылығын, адамдардың ақыл-ой еркіндігі қалыптасып, рухани жетістіктерге, бақытты қоғам құруға болатынын ақылымыз жетіңкіремейді. Сондықтан ондай ақылды тек нақты өмірлік тәжірибелерімізді, тарихымызды, шежіремізді, әдет-ғұрпымызды меңгеріп зерделеу арқылы, тарихымызда болған сынақтар мен қателіктерді көру арқылы ғана анықтық біліммен салыстырып, естілік, парасаттылық, ішкі құпия зайырлық қуатын жетілдіру арқылы ғана өлшеп біле аламыз.

         Әрбір заман өткен тарихтың көлеңкесі және сол оқиғалардың адамзат мінез-қылықтарының түрленіп қайталануынан пайда болады. Тарихымызда өткен әрбір рухани дамудың, жетістіктердің, адамзаттың сол заманға сай ақыл-ой, білім жетістіктеріне қарай күмәнді, күнәлі жақтарының да болып, соларды жеңу барысында теңдіктің сақталғанын ескерсек, адамзаттың білім-ғылымы өркендеген сайын, күнәлар мен күмәнді әрекеттердің, қылықтардың да жетіліп, бұрынғы адам баласына пайда келтірген білім жетістігі, енді мүлде кері әсерін тигізетінін ақыл-ой, біліммен анықтау мүмкін емес. Әрбір ұлттың бір тұтас ислам діні шариғаты ортақ болғанымен, масһабтық білімі тарихпен сабақтасып қана жетістікке жетуге болатынын Міржақып атамыз; «…. Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады. Дүниеде өңге жұрттар қатарында кем, қор болмайтын, тұқымы құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс болады.»
Бұл жағдайды да Раббымыз; «Сендерді ұлттарға, руларға бөлдім, бір-біріңмен қарама-қайшылық жағдайда өзара жақсылыққа жарысыңдар.» деп ескертіп, махаббатты, өз ара жақындықты меңгерудің, ұлттық яғни үмметтік ерекшелігі болатынын қатаң тапсырған. Міне діннің де құпиясы және өз заманына, ұлттық, тілдік ерекшелігіне сай жетілдірудің қажеттілігі де осында тұр. Пайғамбарымызға құран 40 жастан бастап келіп, сонан кейін арап халқы жаңа діннің туының астына кіріп барып исламдық шариғатты меңгере бастады емес пе? Онда да, есі толық білімді сахабалар үлгілері арқылы ғана. Олай болса, әуелі діннің тарихы, шежіре білімі де бұрыннан тәжірибесін, пайда, зиянын анықтап меңгерген халықтардың үлгілері, тәжірибелері арқылы түсіндіріліп, ал жаңадан түскен ілімге байланысты ақылдың-ойдың тазаруымен, діннің білімін меңгеру арқылы және өзге халықтардың тәжірибесіндегі жіберген қателіктерді түзеу мен сол заманына қарай жіберілген сынақтар мен қиындықтарды жеңе білу арқылы ғана діннің тазасы қалыптасып, әлем өркениетін де өзге халықтардың да діндерінің өркендеуін қалыптастырғаны сөзсіз. Бұрын тарихта болмаған және тәжірибеден өтіп, пайдасы мен зияны ажыратылмаған дін ісін, шариғатты бірден араптан бастап қалыптасты деген надандықтың да үлкені екені сөзсіз. Олай болса дін қашанда өткен замандарда ғұламалар, әулиелер меңгерген тарихаттан, яғни шежіре, ата-баба әдет-ғұрыптардың мәнін, құндылықтарын меңгеруден басталып, сосын заманға сай салт-дәстүр қалыптасты. Және әр халықтың дінді меңгеру барысында өзіндік қолтаңбалары, діни салттық қағидалары қалыптасып, арасынан пайда болған данышпандары арқылы ұлттық білімі, ақыл-ойдың философиялық дүние танымы ұлттық адамгершілік бейнесінің құндылықтары «масһабы», мәдениет сарайының, алты жақты білім сарайы- қағбасының қалыптасуы діннің негізгі шарты еді.

        Шариғаттың негізгі адамзатқа ортақ парыздары болған рухани жағдайдағы «Төртеуді түгелдеу» қағидасымен ортақ ұстаным болса, ал ұлттық және жеке пенделік жандық ерекшелігі; «Алтауды араздастырмау» үшін әр ұлттың мәдениеті, әдебиеті, тарихи құндылықтары болу шарт. Жалпы ислам және әлем дін ғылымында 5-ші қағиданы, кітабын табу барлық нәрсенің ортасын, негізін анықтау болып, мұсылманның бесінші парызы дегеніміз осыны көрсетеді. Барлық түсінбестік те, тарихатты бөлек сопылық жол қылып алу да, өткен тарихтағы аталарымыздың тәжірибесін де сол қалпында ішкі сырына үңілмей көшіріп алып, намаздарын сол қалпында немесе өзгертулермен қайталаудан пайда болады десек қате емес. Себебі, ол кездерде діннің өркендеуі ұлттар, үмметтер арасында жалау сияқты көшіп алмасып отырған. Негізгі араптардан бәдеуиліктерге, онан түркілерге және түркі халқының ішінде де түріктерден түркіменге, тәжіктен өзбекке, өзбектен қазақтарға сияқты алмасу болғаны да хақ. Сондықтан тәжік әулелерінің қазақтың тарихына, шежіресіне жалғану амалы олар үшін тарихат, біздер үшін тек масһаб болып саналады. Ал қазіргі таңда, енді қазақ ұлтының ішінде тарихат деп дінді бөлектеп алу да мүлде ақылға да дінге де теріс. Тарихат намаздары қазақ ұлтының барлық тұрғындарына ортақ шежіресінде, әдет-ғұрпында, әулие бабалар шығармашылық өсиеттерімен, нахылдарымен біртұтас тарихи және масхабтық, шариғаттық дәстүрлік діни білімге айналып кеткені де хақ. Сондықтан тарихат, мағрипат ілімін, енді әрбір ұлттың адамгершілік ұстанымдары, мұсылмандық қарыздары болып, оны бесінші парыз деп атағанымыз да абзал. Демек, Абай атамыз ескерткен үш сүюден тұратын бесіншіміздің негізі; ақыл-ойымыздың, дүниетанымдық құндылығымыз әулие-әмбилеріміздің, абыз, даналарымыздың біздерге қалдырған өмір тәжірибесі даналық сөздері яғни ділдік біліміміз болып табылады. Ал, қазақ ата салт-дәстүрлі дінінің осы тарихат, мағрипат негіздерін біріктіріп, философиялық сөз білімін толық негіздеп кеткен Абай атамыздың еңбегіне ұлты, ділі қазақ болған және тіл, сөз сауатынан білімі бар қазақ баласының келіспеуі де мүмкін емес. Бесінші мұсылмандық қарызды; «Көкірек толған қайғы кісінің өзіне де билетпейді, бойды шымырлатып, буынды құртып, я көзден жас болып ағады, я тілден сөз болып ағады. Қазақтар: «Ә, құдай, жас баладай қайғысыз қыла көр!»-деп тілегенін өзім көрдім. Онысы-жас баладан гөрі өзі есті кісі болып, ескермес нәрсесі жоқсып, қайғылы кісі болғансығаны. Қайғысы не десең, мақалдарынан танырсың әуелі… Бұл мақалдардан не шықты? Мағлұм болғаны: қазақ тыныштық үшін, ғылым үшін, білім үшін, әділет үшін қам жемейді екен, мал үшін қам жейді екен, бірақ ол малды қалайша табуды білмейді екен…Бұлардың жас баладан ақылынан несі артық? Бірақ жас бала қызыл ошақтан қорқушы еді, бұлар тозақтан да қорықпайды екен. Жас бала ұялса, жерге кіре жаздаушы еді, бұлар неден болса да ұялмайды екен. Сол ма артылғаны? Қолымыздағыны үлестіріп талатпасақ, біз де өзіңдей болмасақ, безеді екен. Іздеген еліміз (діліміз) сол ма?».                  Атамыздың насихатынша мұсылмандық қарыздарды орындап, мүмін болып өмір сүру дегеніміз: Алланың азабынан шын қорқып ұяла білумен және елдің тыныштығы, әділеті жолында күресіп, білім, ғылымды меңгеріп, діліңді толықтырып, ел бағуды меңгеруді; бесінші мұсылмандық қарыз деп ескертеді. Бұрынғы ислам ғұламаларының осындай бес парызды және ішіндегі 40 парыздық амалмен жүйелеп көрсеткен білім жүйесін, кейіннен келген дін ғалымдары қате түсініп Абай атамыздың; «Руза, намаз, зекет, хаж-талассыз іс, Жақсы болсаң, жақсы тұт бәрін тегіс.» деген насихатын да толық түсінбеген масхаб ғалымдарымыз, қажылықты бесінші парызға айналдырып, қажылық жасап қана Ыбырайым жолына жалғанып ғылымды меңгеруге болады деп, өз бағыттарынан қасарысып қайтар да емес. Бұл намаз орындау негізінен төртеуді түгелдеу болып, ал үш сүюді бекіту амалын тарихыңды, шежіре салтыңды меңгерумен және ел бағуды, ел халқыңды сүюді меңгеру, яғни үйрену керек деп ескертіп кетіпті әулие атамыз. Сонымен ел бағу да екі нәрседен тұрып; бірі тілді түзеу үшін сөзді бағып үйренумен, екіншісі әйел затының ділін тазартып, бағуды меңгеру керек. Осы қасиетті дінде бақташылық деп ескерткен. Ал ой бағуды, рухты толық меңгергендерді шопан деп атайды. «Көк торғындай аспан-көк, Білемін жайнап ашылар. Түрленіп жерді жасырар. Қорқытпайды қар мен мұз, Өзге нәрсе қорқытты. Ойсыз, доссыз, бақытсыз, Жыбырлақпен өмір өтті. Сондықтан қайғы қат-қабат, Қарап тұрмын сендерге, Атасы басқа, өзі жат, Жалғыз жанша жат жерде…Өткен өмір-қу соқпақ, Қыдырады талайды. Кім алдады, кім тоқпақ Салды соны санайды. Нені тапсаң, оны тап, Жарамайды керекке. Өңкей уды жиып ап, Себеді сорлы жүрекке. Адасқан күшік секілді Ұлып жұртқа қайтқан ой Өкінді, жолың бекінді, әуре болма оны қой. Ермен шықты, ит қылып, Бидай шашқан егінге. Жай жүргенді уерд (құбылтпай, алдамай) Тыныш өлсеңші тегінде…Түңлікбайдың қатыны атың-Шәріп, Байға жарып көрмеген сен бір кәріп. Сен-шыққан жол үстінде жалғыз түп ши, Көрінген ит кетеді бір-бір сарып.»

       Ел болу дегенді Абай атамыз; Ойлау қабілетін тазартып, қалыптастырумен байланысты, ақиреттік дос тауып, рухыңды тазартумен және әйел затының ділін, қанын тазартып, оған рухани егін өсірумен, неке жұбайлық өмірдің тазалығын қалыптастырумен қалыптасатынын және өткен өмір тарихына жалғанумен «аруақ» заңдылығымен атқарылатынын ескертеді. Ал ұлттық, қандық, гендік ділді жетілдіріп, рухани егінді өсіруді Құранда: «…Шәксіз Алла тәубе етушілерді жақсы көреді әрі таза болушыларды да жақсы көреді. (222) Өйткені әйелдерің егіндіктерің. (ұрық себетін жерлерің) Егіндіктеріңе қалай қаласаң келіңдер. Алдын-ала өздерің үшін қамданыңдыр. (рухты, сөзді, жанды тазалау) Сондай-ақ Алладан қорқыңдар да негізінен Аллаға қауышатындықтарыңды біліңдер. (Әулиелерді зираттап өлімді еске алу) Мұхаммед мүміндерді қуандыр. Алла деген анттарыңды (иман келтірулерің, намаздарың, дін-ниеттерің) жақсылық істемеулеріңе, сақсынбауларыңа және адамдардың арасын жарастырмауларыңа бөгет қылмаңдар. Алла (Т) әр нәрсені естуші, білуші». (2-223) Бұл аяттарда Алладан қорқуды; өлілерді қадірлеу мен аманат нахыл, мақалдардың білімін меңгеріп, намаз қылып орындаумен және неке жұбайлық өмірдің тазалығымен, әділетті өмір мен өзара жарастық, жақындық-махаббатты, бауырмалдық, сүйіспеншілік қатынастарды ескертеді. Ал інжілде бұл аятты: « Иса халыққа астарлы әңгімелермен көп тәлім беріп былай деді.-Бір диқан тұқым себуге шығыпты. Ол сеуіп жүргенде дәндерінің кейбіреулері жол бойына түсіп қалады. Құстар ұшып келіп, шоқып жеп қояды. Басқа тұқымдар тастақ жерге түседі. Олар топырағы жұқа болғандықтан тез көктеп шығады. Алайда күн шыққан соң күйіп, тамыр жая алмағандықтан қурап қалады. Тағы басқа дәндер тікен арасына түседі. Тікендер қаулап, оларды тұншықтырып өсірмей тастайды. Ал өзге тұқымдар құнарлы топыраққа түседі. Бұлардың біразы жүз, басқалары алпыс, бірқатары отыз еседен өнім береді. Құлағы барлар жақсылап тыңдап алсын. Шәкірттері Исаның қасына келіп: -Жұртқа неге әңгімені астарлап тұрсыз?-деп сұрағанда. Оның жауабы мынандай болды:-Құдай өз Патшалығы туралы сырларды білуді оларға емес, сендерге ғана бұйырды. Өйткені кімде (рухани байлық) бар болса, соған тағы беріліп, оныкі асып-тасып кетеді. Ал кімде жоқ болса, оның өзімде бар дегені де одан алынып қойылады. Мен бұларға астарлап айтамын, өйткені олар көріп тұрса да, шынымен көрмейді, естіп тұрса да, шынымен естімейді де, түсінбейді де. Осылайша Ишая пайғамбардың алдын-ала айтқан мына тәрізді сөздері олардың өмірінде жүзеге асады. Естисіңдер, бәрібір түсінбейсіңдер, көресіңдер, бәрібір аңғармайсыңдар! Өйткені осы халықтың жүрегі қасарысқан сезімсіз, құлақтары керең, көздері жұмылған. Әйтпесе олар көздерімен көріп, құлақтарымен естіп, жүректерімен түсініп, теріс жолдан қайтар еді. Сонда Мен оларды сауықтырар едім!». Абай атамыздың ескерткен, аманатқа қиянат жасап сөздің сырына мән бермеген және дүниенің қайғысына ғана түскен, Құдайдан қорқуды, адамнан ұялуды білмеген пенделердің жағдайларын Ғиса пайғамбарымыз рухани мешеулер деп көрсеткен. «Енді тұқым сепкен дихан туралы әңгіменің мағынасын тыңдаңдар: біреу Патшалық туралы хабарды (рухтың сөйлеуі, бата, аян, аруақ өмірі) естіп түсінбесе, лезде әзәзәл шайтан келіп, сол адамның жүрегіне себілген бұл сөздерді ұрлап алып кетеді. Жол бойына түскен тұқым-осы. Ал тастақ жерге себілгені мынаны көрсетеді: адам ізгі хабарды естіген бойда оны қуанышпен қабылдайды, бірақ тамыр жаймағандақтан берік болмайды. Ізгі хабарға бола басына азап не қуғын түскенде дереу сенімінен безіп кетеді. Тікен арасына себілген дәндер болса, мынаны білдіреді; біреу ізгі хабарды естиді. Алайда бұ дүниелік тұрмыс қамын ойлап абыржып, байлыққа алданады. Осылайша Ізгі хабар ескерусіз қалып, өнім бермейді. Ал құнарлы топыраққа себілген тұқым болса, мынаны бейнелейді: адам Ізгі хабарды тыңдап, түсініп, өнімді болады. Ол жүз, алпыс немесе отыз еседен өнім береді.».

       Бұл астарлы әңгімемен Ғиса пайғамбарымыз еркектерге берілетін рухани қазынаны яғни білім-ғылым келуді аманаттың жағдайын және де рухтың қуаттық дәрежесін 100;60;30 сандармен көрсеткен. Ал, данагөй аталарымыз ескерткен «Ілім мен білім ортасы» болған ақиреттік, харіпсіз, үнсіз тіл білімнің негізін Ғиса пайғамбарымыз: «Естисіңдер, бәрібір түсінбейсіңдер, көресіңдер, бәрібір аңғармайсыңдар!» деген астарлы сөзбен біздің ислам ғалымдарының мүлде жоғалтқан; Аян, уахи, бата сияқты түс көру, оны жору білімін көптеген халықтың болашақта жоғалтып алатынын ескертіпті. Ал енді осындай тіл білімі түсінде берілетін, шындықты, қазынаны алған ер азаматтың жаны тазарып, құпия білімі кітабы жазылуымен, ұрығы да жаңарып, жұбайлық өмірі неке төсегі арқылы Алла сөзін, рухын әйел затына егіп, өсіруді бұйырған жоғарыдағы аятта. Бірақ рухани егінді, тұқымды егу үшін, әуелі әйел затының жері, яғни жатыр тазалығын, аяғын тазартып, тәнін баптап күтіп, 40 үйден тыйым салып, қыз күнінен әдет-ғұрпын меңгеріп, мәпелеп өсірудің де бақташылық сырын да білу керек. Және әйел жатыры-«жеріндегі» 21 ошақтың, бастағы, жұлдыздық орындармен тіл жолдарымен (натрий) тікелей байланысты болып, бас күтімін де ерекше меңгеру шарт. Болмаса, «Еңбегің еш, тұзың сорға» айналуы даусыз. Және «Түс түзелмей іс түзелмес» деп, тәндегі рух сөзі егілетін үй жерді баптаумен, күтумен нәтижеленетінін ескертіпті аталарымыз. Енді оның жағдайын Ғиса пайғамбарымыз: «Құдай патшалығының орнауы мынаған ұқсайды. Бір адам егіндігіне (әйеліне) жақсы тұқым себеді. Жұрт ұйықтап жатқанда (түсінде) дұшпаны келіп, бидай арасына бидайықтың тұқымын шашып кетеді. Бидай көктеп шығып, дән жинай бастағанда, әлгі арам шөп те өсіп шығады. Сонда қызметшілері егін егесіне келіп: -Мырза, жеріңізге сепкеніңіз жақсы тұқым емес пе еді? Бидайық қайдан шықты?-деп сұрайды. Ол: -Мұны істеген дұшпан кісі,-деп түсіндіреді. –Ендеше біздің сонда барып, отап тастауымызды қалайсыз ба? –Жоқ,-деп жауап береді қожайын, -сендер бидайықты отаймыз деп бидайды бірге бірге жұлып тастайсыңдар. Орылғанша өсе берсін. Ал орақ кезінде егін жинаушыларға: Өртеп жіберу үшін алдымен арам шөптерді баулап, жиып алыңдар, ал бидайды жинап қамбама құйыңдар! –деп бұйырамын». Осындай жатыр-жері сорға айналған, басын күтпей, ойы бұзылған әйел затының күйеулері еккен рухани ұрықтың өнім бермей, ал өнім берген жағдайда жанына енген арамзаның, шайтанның тұқымы түс болып қоса егілгендіктен; аян-аятқа айналып, қанына, тағдырына жазылып, сонан ондай ойы бұзық әйел затынан кеміс, кемтар, туғаннан ауру және рухани жетімсіз балалардың өмірге келіп жатқанына осы насихат аятқа дәлел бола алады. Сондықтан да әйел затының жүктілік алдында да, жүктілік кезіндегі де түс көріп, аян алуын, болашақ ұрпақ тағдырымен байланыстырған аталарымыз. Ал, осындай жағдайға байланысты аталарымыздың қалдырған аманат діні; «Қызға қырық үйден тыйым» деген жан ғылымымыздың білімін Абай атамыз : «Өңкей уды жиып ап, Себеді сорлы жүрекке. Адасқан күшік секілді Ұлып жұртқа қайтқан ой Өкінді, жолың бекінді, әуре болма оны қой. Ермен шықты, ит қылып, Бидай шашқан егінге. Жай жүргенді уерд (құбылтпай, алдамай) Тыныш өлсеңші тегінде..» деген астарлы өлеңмен діл егінін өсірудің, жұбайлық өмірдің қағидасын, жүректердің тазалығы мен яғни қан тазалығы қазіргі еліміздің европалық салтынан алған «гендерлік» саясатының қателіктерін көптеген өлеңмен өрнектеп, дін қағидасының мағрипатын ашып беріпті.

        Олай болса Құдай патшалығы дегеніміз иман гүлі-мағрипат. Аталарымыз Құдай патшалығын: «Ел боламын десең бесігіңді түзе!» деп Ғиса пайғамбарымыздың мына өсиетін де ескерткен екен: « Құдай патшалығы адамның егістігіне (еркектің беліне, нәсіл-ұрық) еккен қыша дәніне ұқсас: қыша дәні басқа тұқымдардан гөрі титтей болса да, өскенде барлық дәнді дақылдардан биік болып шығып, ағашқа айналады. Сонда бұтақтарына құстар ұшып келіп паналайды.» Құранда: «Лұқман: «Әй ұлым! Тарының салмағындай болса да бір жартастың ішінде болса да көктерде не жерде болса да Алла оны келтіреді. Расында Алла өте мұлайым, толық білуші.» (31-16) «Иса оларға астарлап келесі бір әңгімені де айтып берді: «Құдай патшалығын ашытқымен де салыстыруға болады: әйелдер үш астау ұнға қосып араластырғанда аздаған ашытқы барлық қамырды ашытып көтереді.» Әйел затының адамзаттың үш түрлі ділі, наны, рухани азық-асы екенін, оның егінінің жетілуі, қамырының ащытқысы; еркектің сөзі мен уәдесінің яғни аманат пен уәдені орындауына, дін рухының, ұрығының, шауқатының тазалығына байланысты және ер азаматтарының ойлау қабілетінің тазарып жетілуінде екенін ескерткен Абай атамыз бұл жан сырын, қазақтың салтын өнермен өрнектеген тәпсірінен үзінді келтірсек; «Егіннің ебін, Сауданың тегін Үйреніп ойлап мал ізде…Еріксіз малды ал (шерік қосу, зина жасау) Деген кім бар сендерге? Қулықты көргіш, Сұмдықты білгіш Табылар кісі жөн дерге. Үш-төрт жылғы әдетің-Өзіңе болар жендетің… Ел аңдыр сені, Сен аңдып оны, Қылп еткізбей бағып көр. Ойнасшы қатын болса қар, Аңдыған ерде қала ма ар?…Қара қатын дегенде, қара қатын, Үзіп-жұлып алып жүр қанағатын. Ала жаздай байың кеп бір жатпайды, (егін екпейді) Қазақтың не қыласың шариғатын…Ерге барған ер танымай, Ер қызығын кім көрер. Шығарына жол таба алмай, Қайғысымен босқа өлер. Айнығыш ер тартса салқын, Бал сұрасаң, береді у. (Ұрықтың ашуы, қуаттылығы) Қызымырлап сөздің артын…Қасиеттен бетті жу…Бар денемнің бәрі-бір мұз, Қайырылуға жарамас. Мына дәулет, мына асыл қыз Болды маған арам ас.» Еркектің жақсылық-махаббатынсыз, әйелдің ғана жақсы көруімен рухани егіннің нәтиже бермейтінін, сондықтан әйел қылықты болып, ерін өзіне тарта білумен, қазақтың неке заңдылығындағы дәстүріміз, ұсыныстың тек еркек жағынан ғана болып, ал әйел затының қазіргі замандағы гендерлік саясатынан туындаған қыздарымыздың еркекке өзі асылып, еркекті өзі ұнатып, жұбайлық өмірге азғыруынан «Байтал шауып бәйге алмас» деп рухани егіннің жетімсіз болатынын, ділдің жетілмейтінін де ескерткен.