Бұл тақырыпты қозғауға осы сайт бетінде көптеген сауалдарға, деректерге пікір талас барысында қанша дәлел, сандық өлшем немесе басқалай да ата дәстүрінен нақыл сөзге жүгінгенмен қазақтың зиялы, оқысмысты аталаған қауымының өзінің білімде жүрегінде тұрғанынан ешқандай басқа сөзге тоқтай алмайтындығын жындылығын білуге болады.

Әйелдер қауымында да басым көпшілігі осындай сын айта бастасаң, оның рас, өтірігінде шаруасы аз, Құдайдың үкімінде жазылған дегемен, өздерінің жалған, шоқынған тәңірлері, алған білімі мен көргенінен танбайтын, бүгінгі дүние болмысынан яғни жалған тәңірге шоқыну әрекеті, қазақ еліне келген надандықты әшкерлеп тұр.

Ал, бұл тұрғыда дінші, масһабшы қауымы алдына жан салмай, Ханафи білімін Құдай қылып, енді Имам Ағзам әулиге табынбағандарды кәпір атуға әзір тұратыны да сөзсіз.Масһабтың тура жол емес екендігін дәлелде, деп және оны бір екі ауыз сөзге сыйғызыуды талап етеді. Әрине сийғызуға болады ол тек сан теолгиясына ған жүгіну арқылы. Мысалы бүкіл құлшылық намаз оқу істерінде жалғандықтың барын мына санмен айқын болмақ, Пайғамбарымыздың туған жылын Хижра есбімен 572-жыл босы ал, дүниеден өтуі 632 жыл! Енді 632-571= 61 жас. Ал енді осы 2-жылын пайғамбар ғұмырын, құлшылығын, сүнетін, құранын ұрлап, және туған күнін айдан айға көшіріп жіберген «Есеп білмеген есектікті тура жол» дегендер тажал болмай текті болу крек пе?

Сонымен «ТЕК» деген ұғымды аталарымыз екі сипатпен «Төртеу түгел болса, төбеден келеді, алтау араз болса ауыздағы кетеді» деген бір ғана мақалмен тұжырымдаған. Олай болса құранда; «3-кісі сыбырласса 4-шісі менмін, 5-кісі сыбырласса алтыншысы менмін» деген үкім бар. Енді тек дегеніміз 4+6=10   санымен белгілі болып, Шәкәрім әулие 5-санымен белгілеген өлеңінде;

Тоғыз қатын жиылып бір толғатқын,

Бірін-бірі буаз ғып, жуандатқан.

Тоғызының киімі тоғыз түрлі,

Келген кісі сияқты әр тараптан.

Босанғанда тоғызы бір ұл тауып,

Балаға екі түрлі киім жапқан.

Балаға киім шешесіне ұқсаса да,

Бір кимі келіп тұр бөтен жақтан.

Қатындар не? Киім не? Баласы не?

Көпке киім жетеді не себептен?

****      *****   ****

Бұл сырды Шәкәрім атамыз шешімін де өзі жазып, бірақ оны зертеп құраннан ғылымнан насихатын, білімін іздеуді бізге қалдырыпты;

«Тоғыз қатын, тоғыз сан, тоғыз бөлек,

Тоғыз цифр, киеді түсі өзгерек.

Бірінен-бірі жуан бола беріп,

Ойласаң тоғыздан «он» туса керек.

Кимі оның бір цифр, бір ноль болар,

Ноль деген цифрдан жат бір дөңгелек.

Қанша санды жазса да осы он цифр,

Жететін басқайсыз, болсаң зерек.

Сонымен бұл жан ғылымнан тегінде бар адам баласына ой салу керек. Бірақ Абай-Шәкәрім жазыпты, айтыпты,- дегеннен ар оянып, шынымен білімсіз екенімін деген намысты оқымысты аз қазақта. Ойлау жүйесі жіңішкеріп, ұзарып, енді ер азаматар қатындамен тең дәрежеде ойланып, пайымдайтын болса да өздерінің ныспысында «ОВ, ЕВ, ОВНА» жоқтығын мақтан, яғни тектілік санап, бір-біріне жақтасып, шибөріше қарсы пәтуа бергенге жабыла кетіп, оған қатындары қосылып, надандықтың барлық сипатын да сайт бетерінен кездестіруге болады.

Шынмен текті болып, «ОВ, ЕВ, ОВНА»-сынан азат болғандарға осы Шәкәрім  атамыздың; «Балаға екі түрлі киімі, неге біреуі шешесіне ұқсап, екіншісі бөтен жақтан келді? Тоғыз түрлі киім қандай. Бала не?  Қатын не?» Тағы басқада саулдарды шешіп берсе, онда шынымен текті болғаны. Ал сөз құпиясын, астарын шеше білмей және өзінің қазақ ұлтының рухани құнын меңгермей, құр сыртын түзеп, өзін текті атағандарды жаратушымыз; «Екі жүзді мұнафықтарды сөз аңғарынан байқайсың!» деген мақтан,бос кеуде тәкәпар болтынын ескертіпті. Яғни тексіздер, шайтан жамағатары болып саналады…

Ал, оқырман қауым Әл-Фараби атамыздың 9-шекті домырасымен «терция» 4 пен 5-тің қатынасы 9;81-санының құпиясы (сол алақандағы жазу) мен яғни Абай атамыздың 45-санды сөзін, 10-санының «ЮНЫС» Тоны Көк, Білекті Қаһан Жүніс пайғамбарымыздың «бірді»  қалай жығу керек екенін көрсеткен, тектілігін түсіндіріп көр! Болмаса тексіздігіңді жасырып, болашақ жастар алдында масқара болатын сөзден аулақ  болып, көбірек тыңдағаның да естілікке лайық болар! Білмесең сұра, ұяты жоқ!

          

          ТЕКТІҢ ҚАЗАҚШАСЫ БОЛА МА?

Мұсылман болу пәс пәсте..деп сылтау айтқан бір жалқауды, мұсылман сөзнің не мағынада қолданылуын білмегендіктен болар. Қазақа келген қазірет баспасөз, философия, психология салсында жүргендер өздерінің халықтың құлы, құдайдың ерекше берген қасиет, дарындығын, дінін тазартушы екендерін ұмытып, ақылы толмаған жастарға дін туралы пәтуа бергізіп, барлық сөз араптан жаратылған деген надандыққа өздері де, өзгені де сендіріп, Ата жолын сауатсыз тобырдың қолына беріп, құдайдың қаһарына, аруағының назына, бүкіл қазақ қоғамын бастап әкелгенін әлі мойындаудан бас тартады! Оған себеп, жүрек жабылып, сөз ғылымын дінен бөлектеп алмақ әркетінен айда болды. Сондықтан рух пен жанның, иман мен сенімінің, кітаппен құранның, пайғамбарлық пен елшіліктің, жол мен жобаның, жалпы тура жол деген қандай ұғым екенін ел басының өзі де білмейтіні де хақ. Білсе, Ата жолын-аруағын, ар білімін, дәстүрін сотауға жол да бермей ғалымдарды мәжбүрлеп, дінді қазақтың сөзін, Абайын, дәстүрін зертеңдер, болашақ ұрпақ алдында мақара болмайық, деген көргенділігін білдірер еді.  «Еденица болмаса, өңкей нөлдер не бітірер», деген Абай даналығы қазақтың басына туды.  Ал енді жоғарғы дәржелі дін басы, ғалымдарның өзі Алланың негізгі  сипаты қандай, Алла тағала сипаты қандай ұғым, Алланың өзі, Растығы, Барлығы, Раббтық сипаттары, екі аралық сипаттары, қолы туралы, перштелік дәржелердің ұғымдарын өздері де білмегендіктен әулиесін Алладан «БАСҚА» деп серік қосу, шерік қосу деген ұғымды ұнамаған, білімі жетпеген жерге оңды- солды тықпалап, оған сөз мамандарының, тіл майталмандарының, ғалымдардың жәрдем бергенінен-ақ қияметің басталғанына нақты дәлелел болмақ. Сөзге әулиелік, ар-намыстылық өлді қазақ елінде!

Ал, енді осындай жағдайда өз сипатын жоғалтқан «Мұсыл-ман» сөзін құран аяттарымен өз мағынасына, қайта қауыштырып, қалыптастыратын мүміндік қасиет егелерінің, енді текті қазақшалайық, деп бұл сөздерінің әсерлі болуы үшін түгелдей орыс ұлтын- Толстойын «кәпір» атап, қазақтың тегінің масқарасын шығаруға кім жәрдемге келді? Жалпы аруақ ұғымында, негізгі ақ тек- жанның әлемге ортақ екенін аталарымыз; «Адамның басы, Алланың добы» деп бір-ақ мақалмен түсіндірген екен.

Өзіңнің жаның ертең орыс болмайтына құдайдан әлде ұлықсат алдың ба? Кім қандай жартлысты жек көрсе ертең тағдыр сынағы болып келетінін қайдан білетін едің?

Ал ұлтық тек туралы; «Оған екі көз, жарпадық па? (8) Әрі бір тіл, екі ерін? (9) Оған екі жол көрсетпедік пе?» (90-10)  аятпен ескертіпті. Бұл аятты Шәкәрім атамыз; Тоғыз қатын толғатып, жабылып бір ұл туып, киім алған, деген астарплы өлеңмен сиптаған. Бұл сырды аталарымыз; «Төртеу түгел болса төбеден, келеді. Алтау араз болса ауыздағы кетеді» ал ұрпақтарым шешіуін табыңдар, деп ескертіпті.

Тек деген нағашының, еркектің мүшесімен келген нәсілдік ақ тек және, ананың 40-үй ағашынан келетін ділдік белгі және өзіңнің жыныс мүшеңмен де байланысты  3-байлық; денсаулық-үш негізден, ақ жаулық-екі негізден, он саулық-көктен нұр болып құралады екен. Сонда адамзатқа ортақ асылдарды кім қалай орысқа беріп қойды, оны қазақшалау керек, деген масқаралап, құдайды мазақтап бұл сөзді ұран қылған? Әлде итік мүшеңнің қазақша аты боғанымен, заты қандай екеніне көзің жетеді ме? Осы ма сонда Абайын, Шәкәрімін, Ясауиін, құранын, дәстүрін ата жол-тегін меңгергендерің?

Мен қарапайым инженермін, сөзді мамандардан үйренуге келгенмін. Керісінше жиренуге; «Бетті бастым, қатты састым, тұра қаштым жалма-жан» дегенге тап болдым. Сонда бұқара халықтың бәрі надан болып, қүранды оқып, сөз ұғымын білмейді, деп ойлай ма зиялы аталған қауым? Ныспымызды, тектік ЕСІМІЗ-ді қазақшалайық, әкеміздің ұлы деп жазайық, деген естілікке де лайық болатын еді. Хақиқат ашылатын, надан мен адамның арсын ажырататын қиямет сағаты, деген де осы болмақ. Құдай уахимен халықты тәрбилеп, оқытып жатқанын сіздер қайдан білесіздір? Сол топтың ішінен мен ғана, саусағымды икемдеп сіздермен сұхбатсауға пікірталасқа ернібей келіп жүрмін. Өйткені қолым бос, Құдай тегімді түзеп, соған байланысты нығмет беріп қойған. Және Мұхаммед пайғамбарымызбен екі рет кездесіп, үшіншіде мизанда болып шапағатын алған пендемін! Мені кәпір деп, мазақтсаңдар, аманатын жүктеген пайғамбарымызды да, Ғисаның үмметін де, Рамазан айында мазаққа алдыңдар. Ал, енді жауабын алып көріңдер! Өтірік пен рас па жандарыңды шырқыратып, шын жылаудың дінің, аруақтың қадірін білгенде мені де шырылдап аршаламақ болып еді, баурымыз, біз жабылып бетіне түкіріп, мазақтап едік деп еске алыңдар, мүмкін жеңілдігін берер!

Ал мен бәрібір өзімнің «ОВ»-ымды тастамаймын, шежіре ағашы ру белгісіне айналдырамын. Қалай, дейсіз әрине. Бұл туралы бөлек тоқталған дұрыс болар.

    ТЕКТІЛІКТІ САҚТАУ-  АТА ЖОЛЫ, ДӘСТҮРІ ЕДІ

 

      Үш жүз-үш арыс және екі арыс тектің сыны

 

Жүз қайдан пайда болды? Жүзге бөлудің маңызы неде? «Жүзге бөлінгеннің жүзі құрысын» деген мақал қайдан шықты? –деген сияқты жүздеген рулық, жүздік ерекшелкен пайда болған дауларға жауап бар ма? Әрине бар. Осы сайт бетінде жастарымыз және қалам ұстаған қауым өкілдері бұл сауалға да өздерінше пәтуа беріп ел билігін қандай жүзге беру керек, кіші жүз ел билеуге болмайды, себебі оған найза ғана берген, деген надандық, ұлтың арасын бөлшектеуге арандатқан, Алала үкіміне араласқан сөздер де пайда болып жатыр. Әлі ақ пен қараны ажыратып, 40-қа толып, ақыл тақтатып, кемелінне келмеген ер азамат түгіл, шашын жайып, көтін ашқан қатын-қыздарымз да бұл іске дауын айтатын болғасын, қазақта дәстүр, ар білімі түгіл, діл мен тіл сауатылығының, іс басындағы ақылшы дін басшы, көш басшыларымыздың тексіздік теромасын мүлде жоғалтып алғанына айқын дәлел бола алады.

Қысқаша баядай кетсек; Шыңғысхан бабамыз әлемнің қол жеткен елдерінің бәрін жаулап, дінде әділдікті, ел басқару саясатының біртұтсас жүйесін қалыптастырып болғаннан кейін, тектілердің игі жақсылардың бәрін шақыртып; «Енді тектілерге тиісетін әлемде жау қалған жоқ. Сондықтан мамыржай күй кешіп, ұрпақ өсіріп, ұлтымызды өркендетін заман туды. Мен сендерді еліміздің тіл шегін белгілеп отыруға бөлсем, деп едім. Ол замандарда Шыңғысхан бабамыз алғашқы соғыс бастағанда сақтан тарған қыпшақ,  нәсілді елдердің 63-қағанатқа біркен ел болған екен. Ал, көптеген жылдар жан-жаққа тарап кеткен сақтардың негізгі ұрпаққа нәсілдерін басын қосу нәтижесінде 340-қағанат елге айналған екенбіз. Енді оқырмандарға  түсінікті болу үшін; Қағанатқа-41 ұлыс қарған. Ұлысты ұлысбасылар басқарған. Ұлысқа-41 ауыл қарған. Ал, бір ауылда өз ара қыз алысысатын 7-рудан тұратын тұрғындары болған. Ауылдағы рулар саны да жетіден кем болмау керек. Сондықтан осындай көбейе келе, тағы да қыз алысу дәстүрі мен, өз ара тектілік қағидасын сақтау мақсатында 3-топқа бөліп, оны жүз атап, ал әр жүзді өз хандары, билері билеумен, осыншама өсіп, өркендеген елді басқару саясатын қалыптастырған. Сонымен Шыңғысхан бабамыз, ұлыс бегілеріне;

—  Мына Қытай елінің шегін ұстап тұруға, қай аталықты жібереміз?-дегенде, ұлысбегілермен ру басы, және билер шулап қоя беріпті.

-Бұл ел, тынышсыз есін жиса қарап отырмайды. Тағы да соғыс ашулары мүмікін. Ол жаққа жауынгері көп, Керейлер барсын!-деген екен, Шыңғысхан бабамыз бұған келісіпті.

-Ал, енді ұлан байтақ жер, солтүстігімізді кім жайлайды, деп сұрағанда, ел жақсылары тағы да шулап қоя беріпті.

-Ол жақ, суық, ауа райы да қолайсыз, біз игере алмаймыз, ол жаққа тектілердің негізгі ұрпақтары барсын, деген екен. Сонан ұлан байтақ жерімздің солтүстүк өңірлерін ғылым-білімге жақын, арғын, найман т,б рулардан құралғандарды қоныстандырған екен де орта жүз деген ат берген.

-Олай болса, мына батыс жаққа, Ер Дәуіт бабаның туын ұстағандар мен Кер Абақтан тарғандар барсын, деп кіші жүз атын алып, көптеген рулардан құралған қалың ел қонысын алған. Сонымен Шыңғысхан бабамыз билермен ру басыларына қарап;

-Қос момыным (дулат, албан т,б) ортада қоныстансын, бірақ сендер дұрыс шешпедіңдер, Керей мен Ер Дәуіт, Кер Абақ арасы үзіліп кетті де екеуі де жаудың өтінде қалды, екі жақта екі үлкен жылан бар, тектерің азбаса болғаны, деген болжауын жеткізген екен.

Сонымен Шыңғысхан бабамыздан бастап, қазақ елі үш жүзді қалыптастырып, өздерінің әр жүздің ішінде тектлікті сақтау үшін, жүз ішінен қыз алып, қыз беруге мүмкіндік алып, руларды жеті атаға дейін қыз алыстырмай осы заманға дейін бұл дәстүріміз жеткені сөзсіз.

Бірақ, тектің не екенін, ділді яғни генді қалай сақтау керек, деген сияқты ежелгі дәстүрімізді ислам елдерінен үнемі ақпарттық түрде шабуылының әсерінен, өркендеген жан ғылымның қағидалары түгіл, қазіргі таңда сөз ұғымдарының өзін ұмытып, ой мен тілдің арасы бөлек болып, текті адам атын өзгертсе, немесе тек қазақша сөйлесе,  білімді меңгеріп, өзге елдің ой еңбегін тізіп, жазу жаза берсе болғаны ғұлама ғалым, текті, тіптен бұған жастар да, қыз-қатындар да еркін өз пікірлерін, ой жорамалын алсаң да, қаламасаңда менкі дұрыс, деп тықпалап, болмаса әкесін де сақалынан алып жекпе –жекке шақырып жүрген мастыққа, жын-шайтандыққа да өз басым куә болып жүрмен.

Және халыққа сөз басшылығына аманат алған кісіліке жеткен ағайындарымызда, «тегіңді қазақшаласаң, текті нағыз қазақсың, болмаса орысқа сатылып санаң құл, өзің кәпір болдың» деген ұранды тастап, жастарымыз қағып алып, құдайсыздықтың шайтандық салтын көкелері бастап, көргенсіздер қоштаған басымыз дауға да қалдық.

Көптеген бұрынғы шежіреміз, нақылдарымыз,  ата-баба қалдырған өсиетерін үнемі сырттан және өз ішімізден осы замандағыдай келеңсіз құбылыстардың кесірінен енді аруақтық біліммен, құдайдан аят-аян алып, қателіктерді дұрыстауға да масһаб дін тажалдары мүлде жол бермейді. Мысалғы кешегі өткен Махамбет атамыздың;

Мен, Мен, Мен едім!

Кер Сақ Абтан тарған,

Итжекен мен Алтайдың

Арасынан аң алған!

«Керейлер қайда!»-дегенде,

Үш Жүз Қырық қанат Ел едім!

Ай, Шыңғысхан Қаһан Бабам-ай!

«Бізге тоқтар жау жоқ!»-деп,

«Ашамайлы ноқта!» -деп,

Үш Жүз Қырық қанат Керейден

Ордасын бөлдің Төренің!

Керей ханның тұсында,

«Он Екі Ата Абақ!»-деп,

Он Екі Ата Байұлы

Жиырма төрт қанат көтеріп,

«Дау қайда?!-деп жөнедің! (Махамбет жырынан) Бұндай нақты оқиғаларды баяндаған жырлармен, өсиетрді мүлде жоғалтып жібергенімен тұрмай, енді қазіргі кездегі жалған ғалымдардың жазған еңбектеріне қайшы нәрселер мүлде қоғамға ендірмеуге жан-баріп жан алған ақпратық соғыстың басында ел билгінің өкілдері отырғаны да хақ.

Ал аталарымыз негізінен; «Үш аб» қазіргі Тараз қаласының,   Тоны Көк Білекті Қаһаның ұлы Әулие атамыздың, үш арыстың негізіне тұрғызған белгісі, қала болған. Ал, кейнен тектің ірге тасын «БЕС АРЫС»-тың қалғанын, оны 40-қақпалы Сайрам қаласының, негізгі бес қақпасын атаған екен. Яғни жан- қала болса оған шағын 40-есік болып, үлкен 5-қақпа тектің кіретін есігі болып, оны Сайрам қаласымен белгілеп, өсиет нақыл қалдырғанын біле бермейміз. Бұл жағдай негізнен тектің 3-тен бастап, діндердің келуімен, өркенниеттің, білімнің пайда болуымен тектілікті қалыптастырудың даму сатысының да заманға қарай, жетіліп өсіп отырғанын білдіреді.

Бұл бес арысқа; Әулие Ата, Дуылғалы Ата, Ұзын Ата, Жылаған Ата, Қоңыр Аталар жатады. Және бұл аталардан қалған өсиеті де Адам Атадан бастап, сақтар шежіресін, әлемдегі негізгі оқиғаларды баяндаған «Ізбөрі» атты кітапты толықтырып жазған, кейінен бес әулинің құрметіне, «Бес таңба» деп атаған және олардың құрметіне тағы бес әулиенің Сайрам қаласында тұрғызған ескерткіш қақпалары да болған.

Бұл әр қақпаның өз аты және 5-әулиенің, бес арыстың берген батасы бар. Оны жазушы, шежіресі Ілесбек Байжанның еңбегінен тауып оқуға болады. Оған жеке-жеке тоқталмаймыз. Бірнші қақпаны Сансыз баба тұрғызса, ал бесінші қақпаны «намаз», деп оны қайтадан Арыстан бабамыз тұрғызған екен, деген де мағлұмат бар.

Сонымен тектің басы генді, яғни ділді таза ұстау үшін, үш жүзді; «Ақ арыс, Жан арыс, Бек арыс» деп атаған. «Ұлы жүзді- қауға берде, малға қой, орта жүзді- қалам берде, дауға қой, кіші жүзді-найза берде жауға қой» деген сөзді сол қалпында қабылдап, астарына үңілмей, енді кіші ел басқаруға болмайды, олар тек соғысу үшін жаратылған, деген сияқты Құдайға жала жапқан сөздерді басылым бетерінен жиі көруге болады.

Шындығына бұл үш адам баласының; дендік, рухтық және жан сырына байланысты екенін түсіндіретін хазірет, имам деген қазақта аты бар, заты жоқ. Ақ арыстық қасиет-тақуалық, сопылық адамның мал қуатын жынын, тазартушы сабырлықты меңгеруші рухани ақталушы болып айқындалады. Яғни өзіне, сөзіне билік төрелік етуші. Ал, Жан арыс-жанға қожалық, ділді меңгерумен негізінен әйел қанына байланысты. Орта жүздің солтүстік өңірде өмір сүргендіктен әйел қаны да қалыпты сақталуға, ықылым-климаты да жәрдем берері сөзсіз. Ал Бек арыстық қасиет болса, «Бірді жығу» яғни бақсылықпен, қожалықпен байланысты. Сондықтан кіші жүз басында; Нәдір қожа, Қадір қожа, Қыдыр қожа атты бақсы аталардың тұруы да осыған айғақ болмақ.

Текті ұрпақ алып, текті тазарту мақсатында аталарымыз осы жағдайды ескеріп, өз ара үш жүзден қыз алу дәстүрі де болып, ел басқартын, абыздық қастиетерді меңгертіндерді осы белгілерді сақтай отырып астыртын дайындап та отырған. Сонымен тағы бұған; Екі арыстық діл-имандық, пайғамбарлық қасиет пен, тіл білімін меңгеру дәстүрін, жыраулық, ақындық, ділмарлық, шешендік салтымызды қалыптастыруды қоссаңыз, ислам дініндегі бес парыздың негізі осыған құрылғанын, бірақ ғылымынан ажырап, құр ой жорумен қазіргі масһабтық сипатын тапқанын болжауға болады.

Текті қазақ болып, атыңды қазақшалап, тілің қазақша болды тегіңді табасың,-деген жан ғылымына да құранға да, құдайға да қарсылық надандық. Генсіз-ділсіз, ар сақтау дәстүрінсіз, тек  өзінен өзі ешқашан өсіп өнбейді және бес арысытық қабілет те жеткіксіз. Оған енді өзге елден пайда болған бұрынғы түп негіз тағы арыстарға жалғану керек…. Сонымен енді осы тектілікті қалай меңгерген аталарымыз?…

(жалғасы бар)

II- ТЕКТІЛІКТІ САҚТАУ;«ТӨРТЕУДІ ТҮГЕЛДЕП, ТӨБЕДЕН ЖЕУ»

 

Бірінші бөлімде баяндағандай, қазақ ұлыстары Шыңғысқан баба жарлығымен 3-жүз болып қалыптасқанмен, бірақ оның негізі алты Алаш тайпасы болды. Олар; Керей; Қыпшақ; Найман; Арғын; Уақ; Қоңырат болып алты атадан құралған. Ал әрбір пенде; алты ата тегінен және 3-арыстық белгіден яғни 9-түрлі кісіліктен тұруы хақ. Сондықтан әрбір жүз өз ішінде жеріне, шөбіне ауар-райы-ақлымға байланысты арыстық қабілеті ерекшелігі болғанымен, өз ара қан тегін алмасу жүйесін қалыптастырып отырған. Негізінен әр жүзден текті ұрпақтардың келуі яғни ел басқартын көрген болшақты болжаған білімді меңгерген төрелер, дінің сырын ілімді меңгеруші қожалар және ұсталар сол сияқты жанның тазалығын жетілдірген би, шешен, абыздар болып, ал батырлар болса барлық жүзге де, адамзатқа да ортақ құбылыс еді. Сонымен осындай адам баласының 4-түрлі негізгі сапасын тектілігін қалыптастыру барысында, Шыңғысхан бабамыздан, Абылайхан атамызға дейін 17-рет қан алмасу да болған, деген дерек қалған. Бұл қан алмасуды Ала көш билер, атқарып, әрбір ру өз ішінде 7-атаға толысымен, осындай билер кеңесінің шешімімен, батыстан шығысқа, оңтүстіктен солтүстікке деген сияқты ауылдардарға жер, жайлым беріп өз ара алмастырып отырған. Соған байланысты; «Немереміз өсіп ел болғанша, қасықтағы су көл болғанша бір-бірімізді көре алмайтын болдық» деп, ағайын туысқандардың қоштасқан сөзі қалған. Ал, осыған байланысты қазақ өз ара қандай жүзде болмасын, бір-бірімен сұрса келе қарын бөле шығатыныны да хақ. Бірақ осындай нақты деректер жазылған; «Бестаңба-Ізбөрі» кітабын құпия ұстап, тек санулы ғана, дырынды абыздар ұстап, атадан балаға мирас, аманат етіп, негізгі кітапты Шыңғысхан бабамыз Отрар кітапханысымен бірге тықтырып тастаған. Бұл туралы бөлек қысқша мағлұмат бере жатармыз.

Ал, арыс- деген ұғым қалай пайда болған? Арыс- деп, белгілі жер бетінен арнаулы сөз ғылымын тіл білмімен қосып, дамытушы әрі пайғамбар әрі елші болған тұлғаларға байланысты. Ал пайғамбар болып келу, әйелге де еркеке де тән жағдай. Пайғамбар ұғымы; ерлерде абыздық, әйелдерде сәуегей ділмарлық болып, негізінен діл-жанды жетілдірушілер болып саналады. Ал елшілік болса; тіл білімімен тек ерлерге тән бақсылық қасиетермен, түрлі мұғжиза көрсетіп бұрынғы өткен елшілер істерін дамытушы, жалғастырушы қайталаушылар болып саналады. Осы асыл қасиетердің бәрі үш арысқа жинақталып, адамзатқа ортақ қасиетке айналу шарт.

Сонымен Жан арыс-Жүсіп айғамбарға тән болып, білім-ғылымды шаруашылық істерін меңгеріп өркениетті қалыптастырумен еркешеленеді. Ал, ақ арыс-Мұса пайғамбармен байланысыты сопылық ілімнің негізін қалаумен, мұғжиза керметермен табиғат құбылыстары, тылсымды меңгеруге және жұлдызды бағдарлау құс ілімен де байланысты. Бек арыстық сапалар- Дәуіт пайғамбармен, тас, тас, құстар үнімен, және жындармен, шайтандарды бағындырып ұсталық, бақсылық істермен, жауға қарсы түрлі амалдар, қарулар ойлап табу өнерімен де байланысты. Және ақындық та осы сапамен байланысты.

Адамзаттың бұл негізгі тектілігінің де тылсымдық түр-түсі болып; Жан арыс –орта жүз белгісі; сары, Сары оғлан, Кенен сары, Сары арқа..т,б сөздері осы жандық сапаға және күнге байланысты. Ақ арыс- аты айтып тұрғандай, ақ түспен, Мұса пайғамбар қолының ағаруы, яғни мал-қуатын, нәсәлән қоралап қауға тартушы, ақ табан  болып, ата жолында аруақтарға зияратағанда ақтық жабу, бөлек тұрған ағаштарға, киелі жерлерге ақтық, шүберек байлау, ақ жаулық тарту сияқты, дәстүрлік сипатағы салтарымыз, осындай тылсым хикметерін меңгеруге, жер ана рухына жалғануға, тақуалыққа байланысты қалыптасқан. Және ақ түс- ай нұрымен байланысты ислам дінінің негізі де-ұлы жүз болып, аталуы да, барлық жүздердің, ұлы жүз, тамыры болып саналады. Ал кіші жүзге таңба болған түс, табиғат жартылыс егелеріне байланысты жасыл түс болып саналады. Жасыл түстің негізі ағаш болып, осы түстің таңбалардың негізінде жан ғылымын, Маңғыстау елінде зиярат басында тамыры қабірден алып, көкке өрлеп бұтағымен күнді тіреп тұрған бейне суреті салынған белгі тас бар екен. Осы құпияны ғалымдар әлі кезге де дейін шеше алмаған. Бұл туралы мен; «Тіршілік тамыры»,- деген өлеңмен сиптап түсіндіргенмін де.

Сонымен осы белгі, таңба үш жүздің тұтастығын көрсетіп тұр. Тамыры ақтан, яғни топыр-ақтан, ұлы жүзден нәр алып, ортасы діңі, жапырағы кіші жүз болып, төбесінде күн- орта жүз болып, ғылым-білім, жан нәрі бұларға қуат беріп тұрғанынан-ақ біздің жүз туралы ұғымыздың, бөлшектудің білімі де тажалдық болғанын ескертеді.

Осындай өмір ағашын, шежірені қалыптастыру үшін, енді бес түрлі қуаты меңгеру де ортақ іс. Сонымен; «Төртеу түгел болса, төбеден келеді» дегендей бұл үш жүз түстердің арасын жалғау үшін тағы да бір түс керек. Ол, түс барлығына ортақ ең ұзын жилікті және араласуға да оңай қызыл түс. Яғни қанның түсі-аруақ түсі, болып саналады.

Аруақты қызыл түсті қуаты меңгеру үшін әрине біздерге малды беріп, әр үмметің өз құрбандық мал еркшелігін де белгілегені құраннан мәлім. Қазіргі масһаб білімі бойынша бұл қызылды, төртінші текті алу үшін, бесінші парыз атап, қажылыққа барып және құрбан айында ғана арнаулы құрбандық мезгілін атап өтеді. Аталарымыз бұл күнді; «Қызыл күн»,-деп атаған. Бірақ әр елдің өз ғұрпы болып және жылынан екі мезгіл көктем, күзде сапар айы болатынын, тағы масһабтық білімінің арқасында мүлде жадымыздан шығып кеткен.

Бағзы замандарда, қазақ елі үнемі жазда жайлауға, күзде күздеуге көшіп отырумен бірге, жолай қаншама ата-баба зияратарына соғумен, құрбан шалумен,  өз ара қоңсы жақын қонған ауылдар,  бірін –бірі ерулікке шақырып, құрбан шалып, аруақтарды еске алумен бұл ғұрпымызды, арнаулы күн, ай белгілемей-ақ, оп-оңай орындайтын едік. Бірақ, кейінен отрықшылыққа ауысып, қалар салынып, орыс мемлекетінің де әдеттерін бойға сіңірумен, бұл төртімізді, тегімізді қалыптастыру, ішкі жүздермізді меңгеру мүлде жойылды. Тек қазақтың аруаққа арнап құдайы тамақ беріп, құран оқып Алласын еске алуы  арқылы ған атқарылып келді де жүздер арсындағы әулиелер жаны арқылы байланысу, тек алмасу дәстүрі мүлде орындалудан қалды. Сондықтан жаратушы иемізден қосымша аят түсіп, Ақ ұлдың бастауымен, қазақтың тегін тазартуға жетпей жатқан қызыл қуатпен жерімізді тазалау басталып кетіп, бұл үрдісіміз алғашқы кезде ағайындар арасын, аруақ арқылы қайта жалғап, тегіміз тазарып, рухымыз ояна бастап еді, енді бұл білім-ілім жолы шайтан жамағатарының ескі білімінің жұтылу қаупін туындатып, ел биліктің құдайға ашық қарсы заң шығаруына, тексіздікке, жұтаңдыққа апарып соқтыратын шешімдер мен жаппай тажалдық білімді қалыптастыруға ел билігін масһаб діншілері азғырып, ақыры өз дегндеріне жетіп тынды.

Сонымен ендігі дінімізде жалпы бірі жалған, яғни жетімсіз бес парыз, болғанымен жоғарыдағы бес әулие, дәстүрлі  бес таңбамызды, тегімізді алуға мүлде жарамсыз және мәңүтікті қалыптастырып жатқанын да білуден қалдық Ал, төртеу түгел болса ғана төбеден, бесінші тылсымнан уахи келіп, халқымыздың өз кітабынан әулие жандарына жалғанып жаппай рухы, жаны тазарып имандарының толығуын қалыптастыратын дін-дәстүріміз, яғни ділдік, тілдік білімді меңгеру, үметік еркшелік Ясауи ілімі мүлде халқымызға жат, сопылық қажетсіз ілім және секта деп атуды да, зиялы қауым өкілдері өздері жарнамалауды үдіске айналдырып алды. Бұл білімдерін бекіту үшін құран аятының; «…Қалаған кісіміздің дәрежелерін көтерміз. Сондай-ақ әр ілім иесінің үстінде бір білуші бар.» (12-76) деген жартуышы үкіміне ортақ қосып, енді пайғамбардан басқаға кісілік берілмейді, дәржесіән де көтермейді, төбелерінде уахи бертін білуші жоқ, деген ұғымды жастардың да, зиялы қауымның да құлағына сіңіп, жүректеріне бұзай болып, сіңіп алғаны сонша, «құдайдан уахи алдым» десеңіз; «Сен не өзіңді пайғамбар санайсың ба, Аллаға серік қостың» деген дауын айтары да, оған көнбесеңіз жағаңнан ал кетері де хақ. Набасаңыз тексеріп көріңіз.

Үш жүзіміз, дінде үш кітап болып, төртінші кітап қызыл негізінен інжілмен, Ғиса пайғамбар істермен, емшілік, тазару, рухани сүнетелу екенін білуден мүлде қалды. Неге, иманы жолдас болсын, Қыдрәлі Тарыбай ұлы;АҚ-ұл атанды?. Және де руы ұлы жүз- Шапырашты болып, бес ата; Түктібай, Сарыбай, Сүйінбай, Жамбыл, Қайназар атты әулиелер де, Шапырашты руынан болып, аққу, сұңқарлар тылсыммен қатынас жасаушылар Ақ-тан, Мұса пайғамбармыз тікелей Раббысымен сөйлесу хикметінен басталуы да осы жағдайды айқын білдіріп тұр. Сонымен әр жүзден Сары арқадан бес әулие- сарылар, кіші жүзден де осындай бес аталары- жасылдар болып, арасын құрбандықтың қаны қызылмен жалғап, көптеген ұл, қыздарымыз да , жесірлерде, сүр бойдақтар да аталар батасымен, көрсеткен аянымен отау құрып, рухын жетлідіп, жанын тазартып, текті ұрпақты қалыптастыру басталып та, өз жемісін болашақта берері де және бүкіл қазақ елі қайта жаңғырып, әлемге үлгі текті қалыптастыру үдісі, дәстүрі қазақ елінен үлгі алары да хақ.

Енді бесінші кітап, яғни төбеден келетін,  түс-аян-уахи-бата нұр болып, иман негізін қалап, оны аталарымыз, үшінші байлыққа теңеп, «Он саулық атаған». Ал, он саулық, он саусақтық өнермен және 4+6 «Алтауды арзатырмау өнермен де» байланысты болмақ. Осы он саулықты меңгеру үшін де, пайғамбарымыз ескеткен; «Адамзатқа берілген екі түрлі білім бар, біріншісі-ділінде, екіншісі-тілінде», деп ескерткен екен. Төбеден келетін осындай тіл білімі, тек ер азаматқа ғана тән және, ол ұлтымыздың әйел қанында болатын діл біліміне тікелей тәуелді болмақ.

Жалпы діл туралы, дін ғалымы, масһабымыздың ең бетке ұстары болған; Қайрат Жолдыбай ұлының «Дін мен Діл» кітабында бірде-бір тұшымды бірде-бір мағлұмат та жоқ. Олай болса, жалпы масһаб білімде ділді жетілдіру дәстүрі де болуы мүмкін де емес. Ал, ділді жетілдіру қан текті, яғни әйелдеріміздің гендік саясатын аталарымыз; «Қызға қырық үйден тиым» деп атағанын білмейтін қазақ пендесі жоқ. Сонымен бірге, діл ар-ұятты жетлдіру білімі де болып, қазақ халқының киім кию дәстүріне де тікелей тәуелді боламақ. Ұлы жүз Мұса пайғамбар үлгілермен қол мен аяқтың ағару болса, аяқ киім мен байланысты болмақ. Ұлы жүз етікші. Орта жүз сары түс, әйелдер бас кимімен, бөрікпен байланысты болып, алтын адамдардан табылған алтын түсті сәукелелер осыған дәлел. Найман руының сегіз бұрышты ғұламалар киетін арнаулы, бас кимі де болғанына деректер бар. Және жан арыстық- қабілет ақ жаулыққа тікелей байланысты болып, жалаңабас жүру әйел заты түгіл ер азаматқа қазақ дәстүрінде, арсыздық болып; «Балық басына шіриді» деп ескерткен. Балық 12-санымен, яғни теңіздегі барлық балық, 12-түрден тарап, адамзатың басы да 12-ай мезгілге, айға байланысты қуат алып, тәуелді жұмыс істейтіні де хақ. Сондықта әйел заты, адам атмыздың 12-қабырғасы айлық нұрдан болғасын, жалаңбас жүрген әйелдің милары дертеніп, шіріп әйелдік жынысытық қуаттарының азғындап, жатырларының тарылып, жыныс, ұрық жодарының жабылуын туындатып жатқанын білу қазіргі тажалдық білім заманында мүлде мүмкін де емес.

Ал, кіші жүз шапан және белдік болып, Маңғыстау төңіргінде сопылық шапан киген 361-әулие және екі пайғамбардың зияртарының болуы да, осындай қожалық қасиеттердің отаны болғанына да дәлел бола алады. Діл туралы және әлем ділдерінің еркешелгі туралы арнаулы тоқталып өтеміз.

Енді алдағы тақырыпта талқылайтын тіл білімі туралы қысқша мәлімет берсек. Тіл білімі тек неге ер азаматқа тән? Сонда әйедерде тіл болмай ма?-деген заңды сұрақтың пайда болуы да сөзсіз. Бұл жерде тағы қазақ философия мектебінің жоғалуына, сөз атау, ұғымдары мүлде басқа сипат алып, шет жұртың есікірген философиялық, психологиялық білімдерін көшіріп алып, ғалым аталған зиялы қауымға қарай кінәні артқан да жөн болар. Тіл сауаты- адамзатқа ортақ ұлттық үнде еркешілігі бар ұғым. Осы тіл сауатынан барып- жазба, жазу сауаты туындайды. Қазіргі таңдағы филология білім осы-жазба сауатынан мамандар дайындайды да, оны- тіл сауатты атайды. Бұл дұрыс емес. Тілде сауатты болып, қазақ үшін қазақ тілін меңгергендердің, қазақ тілнде сөйлей білгендердің бәрі сауатты. Ал, тіл сауаты және тіл білімі екі түрлі болмақ. Бірақ ерлердің бәрі тіл білімін меңгергендер емес. Тіл білімі негізінен екі сипаттан; от пен судың тілінен тұрады. Ал діл білімі- әйелдердің қанындағы түйіршіктеге байланысты ұлттық үннен тұрады. Тұтастай алғанда атларымыздың неке арқылы; «Екі жарты бір бүтін болайық» деген сөз осы екі білімнің, өз бетінше жарты иман болатынын ескерткен. Иман бүтіндіктен яғни «Бір»-ден, көптеген бірліктерден құралатынын да естен шығармаңыз. Діл білімі- жіңішке дауысты, сезімге тән төмен жилікте, ал тіл білімі- от пен судың жуан дауысты және ұзын жиліктен яғни ақылдың да сипатынан тұрады. Сондықтан от пен суды қосу үшін; үйдің ағашы, ананың сүйегі асыл болып, нағашыдан келген ағаш-текті тазартып, жетілдіріп өсіру үшін де,  құранның да ішкі жеті үнін меңгеріп, мақамға айналдырумен, еркектердің құранды дауыстап оқумен де байланысты. Және оған таудың, құстың да үнін қосу керек. Бұл білімді де, сопылық мақам арқылы жетіліп отыру керек. Ал, діл білімі әйелдердің тіл сауатымен, жазу сауатымен және салт-дәстүрді меңгерумен, әдет-ғұрыпты сақтау қылығымен, ер азаматынан неке арқылы қандай рухани азық алумен де тікелей байланысты жетіліп отырады. Әйел затының ми құрлысы да жұмыс істеу, ойлану шаралары да, ерлерден мүлде бөлек қанға сезімдік қуатарның тазалығына, тән тазалығына, қан суының тазалығына, бауыр жұмысына да тікелей тәуелді. Ал ерлердің ойлау жүйесі қанмен емес, бүйрек жұмысы арқылы бөлінетін қышқылдар мен қан суынан байланысты да қызметін атқарады. Ер мен әйелдің 10-түрлі еркшелігі бар, және әйелдің жан үйі бездері 40-санмен, ал ерлердің 30-түрлі рухани қуат алу жүке жүйесімен, дыбыс қабылдау бездері құлақтармен, түйсікпен байланысты ойлау қабілеті қалыптасады. Сондықтан еркек естуге, құлаққа басымдылық беріп, естіп ойланады. Көп жағдайда майда-шүйдені аңғармай, әйелдеріміз не берсе, соны талғамай жеумен, доңызға айналу қаупі де бар. Ал әйел затары қалай көрсе солай қабылдап,  соған еліктеп, мен де сонан қалмамын деп, ділі-сезімі әлсіз болса, маймылға айналу қаупі бар. Сондықтан аталармыз текті қалыптаструда, сақтауда; «Ауру астан, дау қарындастан» деп, астың жағдайы белгілі болса, ал даудың жағдайын да құранда ескерткендей; «Әй пайғамбар, саған мүмінәйелдер, Аллаға еш нәрсені ортақ қоспауға, ұрлық қылмауға, зинашы болмауға, баларын өлтірмеуге, қол-аяқтарның   арасынан бір жала жаппауға және ізгілік істеугі, өзіңе қарсы келмеу үшін келген кезде, олардың серттерін қабыл ал» (60-12) деп ескерткен. Яғни қолын, басын жалаңаш ұстап, шалбар киген қатын қыздар-мүшкірік болып, жал-дау неке төсегі және ас арқылы ауру пайда болатынын ашық білдіріп, аятты сөз орнымен қарасақ, мұндай әйелдер кәпір болып, зинашы, Алла аятына ортақ қосушы, ұрлық қылушы, баларын өлтірушілер тобына жатады да және ұлтымыздың дәстүрін бұзып, арсыздық ісін дәріптеуші дінсіз, сертсіз болып, онан қан тегіміз азып; енді туындап жатқан барлық обыр аурулардың да қазақ елінен де қаулап өсіп жатқаны дәлел бола алады. Бұл діліміздің азуын яғни қан тегіміздің, геніміздің жоғалу саясатын да , «Генділік саясат», деген тажалдық білімді, бүкіл еліміз ата заңмен бекітіп алдық. Мұндай жағдайда шайтан жамағатары бұл сырдың әшкере болмауын қалыптастыру үшін, түрлі тажалдық, текті бұзу әркетерді ойлап тауып және халықтың назарын алдамшы жылтырақ негізсіз, өлшемсіз сөздермен бұруға тырысып, еліміздегі; «тегіңді қазақшаласаң-текті боласың, болмаса орысқа сатылған кәпірсің», деген пәтуалармен және бес парызбен жаннатың төрінен саған құдай орын дайындап қойған, ол үшін тек құранды жатап алып, жалаңбас, жалаңаш жүріп намазды оқысаң, мешітке түнесең болғаны, қазақ болудың маңызы жоқ, деген сиқты тажалдардық әрекетер де еліміздегі арсыздық дінсіздікпен күресуге тиым болып, тектілік білімін жоғалтуға қоғамның, жастардың назарын басқа жаққа бұру әркеттері осыған нақты дәлелел бола алады…. (Жалғасы бар)

III-ТЕКТІЛІКТІ САҚТАУ- ДІЛ БІЛІМІНЕН БАСТАЛАДЫ

Жалпы тектілік; қанға, тәнге, жанға және тұқым қуалаушылыққа байланысты 4-негізгі бастауға тәуелді қалыптасады. Енді тұқым қуалау мен айқындалатын, ең маңызды қанға байланысты тектіліктің сақталуын, және 4-түрлі тектіліктің себептерінің, бірінсіз –бірі пайда болмайтын ескерсек, ал негізігі тектіліктің ошағы қан болатын шартары бар. Қан еркекте де, әйелде де бар. Бірақ еркек қанына тұқым-ұрықтың пайда болуымен, ал әйел қанына діл-жанының пайда болуымен ерекшеленеді. Сондықтан әйел қаны мен еркек қанының еркешелігі де қуатық шамасы да, өрістік сипатыда да мүлде бөлек. Бұл тұрғыда әлі әлем ғылымының, медицинасының да  ақылы жете қойған жоқ.

Әйел қанының негізі діл-болып, оныңда ұлтық үмметік сипаты болатынын біздерге түсіндірген бірде-бір білім саласы да, масһаб білімінде де жоқ. Бірақ әулие бабаларымыздың Ясауи ілімінде діл мәселесіне қатты көңіл бөлген. «Әйелдің ақылы қысқа, шашы ұзын» деп, әйел ақылының көруге, логикалық пайымдауға негізделіп, ал еркек ақылының естуге, ой қуатына негізделген көлемді болса, әйелдің ақылы сезімге, жан үніне негізделген ұзын болуын ескерткен.

Жалпы діл-дегенімізді қалай түсінуге болады? Діл дегеніміз әрбір ұлтың өз тілінде дінен, өркениетен алған үлесі, даму еркешелгі, құранның бейнеленген парасы, кітабы десек қате емес. Сондықтан діл ғана барлық тектердің ақ бастауы, бұлағы болып саналады. Негізгі тұқым-ұрық осы діл бұлағының шығатын орны, мекені, ағашы. Діл деген әрбір ұлттың ерекешелік мінезінің қалыптасуы және қан арқылы тұқым қуалауы болып саналады. Ал ағаш тектіліктің негізгі белгісі арыстар-пайғамбарлар болып, барлық пайғамбарлар тегі жеті арыспен жалғанумен белгілі болмақ.

Алдыңғы бөлімдерде 3-арыстың толық сипатын бердік, енді қалған 4-арыстың қандай пайғамбарларға байланысты болуын, мақала тақырбының барысында баяндап өтеміз.

Адам баласы, әлем жаратылысының бір көшірмесі, десе де болғандай. Аспандағы жұлдыздардың жерге ағып түсуі немесе жерден жұлдыздарға күн арқылы сәулелердің қосылғаны  сияқты жағдайлар адамзат өмірінде де болып жатады. Еркек қанындағы 11-жұлдызы болып, осы жұлдыздардың жарық, қараңғылығына байланысты сананың жұмысы айқын болмақ. Осы жұлдыздарға сәуле де, нұр да әйел арқылы діл қуатының тазалығына байланысты қан арқылы берлетінін әрине болжау қиын.

Ділі таза әйелзатының қанындағы алқызыл таяқшалар, осы қуат жұлдызшалары болып, неке арқылы немесе кеудеде 10-күндік жарық нұрын қалыптастырып, жарына беретін көңіл суы және ана сүтімен ұрпағына ділдік тұқым қуалау сипатын; «Үйдің жақсы болуы ағашынан, ұлдың жақсы болуы нағышыдан» деген мақал қалдырған.

Олай болса, дін екі түрлі ағаштық тектік сипатқа тәуелді түрде қалыптасады. Пайғамбарымыз ділі таза-қуатты анадан өмірге келіп және әке тегінің де мықтылығымен, кейінен пайғамбарымыздың әке-шешесінің өмірден ерте өтіп, ақирет өмірінен тозақ сатыларынан тез тазарып өтуінен бірге, құранның оқылуына, уахидың келуіне жалғануға тұрғанын біз масһабтық дін білімімен болжай алмаймыз.

Құран пайғамбарымызға уахи болып оқылып және Алланың «жанында-нұрында» құранның негізгі кітабы ғылымы бар екенін ескертіп, ғайыптан келетін құпия сырларын өзінің таңдаған құлдарына білдіретінін ескерткен. Олай болса ол кітапты пайғамбарамыз өмірден өткенен кейін пайғамбар арқылы уахи алып шапағатынан бөленген, исламда да, әсіресе түрік елінде де, әулиелер көп шыққан. Демек олардың жандарынан аналарамыздың қан буының әйел қанына діл кітабы болып жаратылып біздерге ана сүтімен және әйелдермізден неке төсегі арқылы бұл ақпарттар ұлттық құндылық кітабымыз болып оқылмайды, арыстарға жалғануға болмайды, деген жалғандық және масһабтың надан ғалымдарының құрған қапаны да  болмақ.

Сонымен осындай жағдайда маған уахи-аян-бата болып, оқылған діл туралы білммен таныстыра кетсек;

Діл негізінен 4 және 7 сандық белгілерден тұрып екі топқа жіктеледі. 4-санына байланысты ділдік топтарға ақ нәсілді мұсылмандар негізінен европалықтар жатады. 7-санына байланысты ділдік топтарға: араб, қазақ, түркі үндестік топтар, нәсілдер кіреді. Соныдықтан да Мұхаммед пайғамбарымыздың құран сүресінде 47-санмен белгіленуі де, пайғамбарымыздың бүкіл әлемге шырақ түрінеде яғни ділдің қуаты, жанның нұры болғанын растайды. Сонымен бұл екі топтың да қалыптасуы негізінен 7-арыстық әлемдік нұрға, тура жолға, жеті қарақшы-тарық жұлдызының белгілеріне өз шамасына қарай жалғанумен байланысты қалыптасқан. Негізгі нәсілдік ділдік топен бірге, әр үметтің өз ділдік белгісі және үммет ішінде ұлтық еркешелік ділдік белгісі де болады. Мысалы өзбек, қырғыз, тәжік ағайындармен, түркілік 7-белгіге жатқанымызбен өз арамызда әйелдеріміздің қандық ерекешелігі, дәстүр ерекшелгінен пайда болуы да діл санының өзгешелігін туындатады. Жалпы әлем халқында 9-түрлі ділдік еркешелік бар. Ділдің сипаттары ішкі 4-санымен сыртқы 5: 41 санымен өлшенетін халықтарға төменде ділдік өлшемдерін бере кетсек; Орыс ұлтының қандағы жалпы діл жұлдызшалары 132-санмен ал негізгі ділі -71 санынмен айқындалады. Ағылшындар 4-топтыққа жатып; діл белгісі-17; Қытай; 1;13. Жапондықтар -7; Еврей, израйл халқы-5. 7-санымен анықталатын яғни жеті арыстық белгісі бар халықтар үшін; Парсы –ирандықтар ділі-21 санымен; Шешен халқының ділі -32 санымен. Татар халқының ділі-37 санымен. Түрік халқының ділі-29 санымен. Өзбек халқының ділі-39 санымен, ал ішкі белгісі; 30-санмен, ал сырты -9 санмен белгілі болмақ. Бұл белгілер құран аятарындағы насихтармен және нәсілдік жалғанулармен сәйкес келеді. Нәсілдер сипаты мен сандық мәндеріне, жалпы өлшемі мен өз ара қатынасы мен ұлтар арасындағы алмасуларға алда арнаулы тоқтала кетеміз. Қазақ елі ділдік 7-топқа және сандық белгісі 147 санмен негізінен пайғамбарымыздың барлық ділдік сипатымен сәйкес келеді. Ал, арап елінің ділдік баяны 143 санмен айқындалады. Бұл сандармен құран аятарында нақты нәсілдік насихатарының ерекшеліктерін білуге де болады. Ал, бұл белгілердің қан арқылы ұлт ішінде де өз ара еркешелігін, әйелдеріміздің тектілігін анықтауға да болатын болашақта зерттеу тәсілдерінің білімі де айқын болары сөзсіз. Әзірше қалай анықтауға болатынын баяндаудың қажеті де шамалы.

Сонымен, діл дегеніміз Қайрат Жолдыбай ұлының масһаб білімде құран тәпсірін,     шариғат білімін ғана белгілейтін масһабтық білім емес, терең зертеуді қажет ететін Құдай ісі болған сопылық, сахабалық жолдарды меңгерумен ғана ашылатын терең хикметті білімге жатады.

Сандық телогияға жүгінсек; арап елі мен қазақ елінің ділдік білімінің ұқсастығы мен тек негізгі сыртқы белгісі арап елі; 8-санымен яғни құрандағы 8-сүре діл білімнің насихаты болып, ал қазақ елі үшін; 147-саны, бірлікте-3; екілік жүйеде-12, Жалпы 100; 40; 7; сандары біздің дәстүріміздің негізі екенін көрсетіп тұр. Қазақ елі 12-ші сүремен байланысты, діл білімнің негізі қалғанын да құраннан насихатын да білуге болады.

Ал, жүз сандық белес туралы Абай атамыз; «Әй не болсын!…Жүз қараға (қатын қуаты) екі жүз кісі (еркектік жын қуаты) сұғын қадап жүр ғой, бірін бірі құртпай, құрымай тыныш таба ма?» (24-сөз -Нұр) деп бекер ескерті ме? Осы жүзге бірді қосып алудың қауіптілігін; «Жүз бір атты пәледен сақта құдай!»,-деп тілеген сөзі, енді бізге қалған. Жүз бір пәленің не екнін білмесек те, осылай жалбарынуды әдетке алып, ділдік біліміздің де сипаты екенін аңғармаймыз.

Енді 40-санына; «Қызға қырық үйден тиым». «Қырық шілтен» Жеті санына; «Жеті әулие-қыз әулие, тұз әулие, күн әулие, дәм-әулие, ат әулие, ит әулие, жер, ел әулие» деген дәстүрмен бекіген амалдарымыз бар. Сонымен бірге 12-санды исламға дейінгі шариғаттық тиымдар болғанын, бірақ исламның таралуымен араптан келген діншілер көптеген санмен белгіленген рухани құндылықтарды жоғалтып алғанымызды да «Шипагерлік баянда» Өтеубойдақ атамыз баяндайды.

Мысалға қазақтың діл білімін сақтайтын, қорғайтын, қолдайтын; 91-і жеуден тиым, 85-ті телуден тиым, 41-ге жұғыспау, 7-ге тиіспеу,12-ден айрылмау деген ділді жетілдіру білімі болған. Пайғамбарымыздың; «Адамзатқа жартушыдан екі түрлі білім берілген; біріншісі-діл білімі, екіншісі-тіл білімі» деген өсиетінің нұсқасы қазақта; «Он екіден айрылмау құтты түйін ел санаты (діл білімі аймен байланысты),  Күнби (күнтізбемен-тіл білімі) салтнамасы» деген нақылы болған.

Енді қысқаша ділді сақтау яғни қазақтың 12-санмен белгілген шариғатынан мысал бере кетсек;

Жағаласпай жан қалмақ қайда? Жағаласаңда жаныңнан айрылма. Не шындық? Не сұмдық? Жау тимек, ақылыңнан айрылма. Еркесіз ел, серкесіз шел болмас. Ел басқарушы көсеміңнен айрылма. Тіл-кесілмес атқан оқ. Дау туылар, шешеніңнен айрылма. Өзіңді зор, басқаны қор деме. Көппен көресің, еліңнен айрылма. Кебенек іші мың арып, мың семірерлік, жаныңды алса да, сырыңнан айрылма. Жаман деп қатынңнан, көшем деп алып қоған отыныңнан айрылма. Ризықсыз пенде болмас, даяр асың, малыңнан айрылма. Ағайын туыс, дос-жаранысыз кім бар? Болмашыға өкпелеп, досыңнан айрылма. Қырық найза қарғы деп, қарқудай баспанаң қосыңнан айрылма. Педе қыдыр санаты бес қаруды тастама. Шыбын жаның шықанша намысыңнан айрылма. «Өте шығар сұм жалған, боқшылыққа қайрылма. Адам күні адамен ысылмақ, өнер қай қырда, өнерпаз деген ат алсаң, өлсең дағы қайғырма,»-деп әрбір пендеге пайдалы іс істеу, пайдасызға жоламау; «Басыңа пәле болмақ» деп тиым жасаған. Басыңа күн туғанда он екіден айрылма,- деген қатаң тапсырма аманат қалдырған дана бабаларымыз.

Алла жартқан пендесіне көнсеңде, көнбесеңде басыңа келетін, сенсең де сенбесең де рахатқа бөленбегің шарт-деген өсиетмен діл білімінің адам баласының тағдыры болып жазылатынын да  аталарымыз ескертіп өтіпті. Және жартылыс себебшісі болған табиғат жаратылыс иелерін де қамқорға алуды да аманатап;

Көктемде келе жатқан өсінге (өсімдіке) тиіспеу. Гүлді жұлмау. Көктемде көбейгелі жатқан, жәндіктерге тиіспеу. Көктемде көрінбеген індегі аңдарға да тиіспеу. Көктемде көз ашпаған жан-жануарларға тиіспеу Қандай жағдайда болсын қонжықтарға, хайуан күшіктеріне тиіспеу. Қандай жағдайда да көршіге тиіспеу. Қандай жағдайда да елшіге тиіспеу. (Әулие –әмилерге де)

Жартылыстың басты қозғалыс негізін-жанның ырысы, «Ғайып ерен» деп атаған соған байланысты 40-ырысты да меңгеруді сақтауды да осы діл білімнің негізі тектілікті қалыптастыру қағидасы, деп түсіндірген даналарымыз;

 1. Тіршілік – хан ырысы  2. Хан – тақ ырысы  3. Әділдік – нақ (шындық) ырысы  4. Байлық – сән ырысы  5.  Сән – сәулет ырысы  6. Сәулет – дәулет ырысы  7. Сыйластық – санат ырысы  8. Алыс – беріс – бауыр ырысы 19. Ынтымақ – билік ырысы 10. Ер сауыты – найза ырысы 11. Ерлік белгісі – елдің ырысы 12. Су көптігі – көлдің ырысы 13. Қарекет – дән ырысы 14. Жарастық – мән ырысы 15. Өнер – білім ырысы 16. Білім — өнер ырысы 17. Қос босаға – түтін ырысы 18. Дауасыз би – бүтін ырысы 19. Шілде хана – төр ырысы 20. Кебін – көр ырысы 21. Жаңбыр – жер ырысы 22.Ірге – ит ырысы 23. Жақсы сөз – жан ырысы 24.Мақал мәтел – сөз ырысы 25. Ақыл – көз ырысы 26. Көз көрім – ездің ырысы 27. Садақ – жасақ ырысы 28. Қалқан – арашашы ырысы 29. От – мал ырысы 30. Ошақ – ел ырысы 31.Су – мал – жан ырысы 32. Сағым – қашықтық ырысы 33. Жас – бақыт ырысы 34.Қал – тән ырысы 35.Сыйлық – сенім ырысы 36. Шыдамдылық – көнім ырысы 37.Тайсалмау – талаптың ырысы 38.Науқас – сырқаттың ырысы 39. Ем шипа – айығу ырысы

40. Тақ – бақ ырысы.

Осындай ырыстарды қадірлеу және оны қалыптастыру үшін де, қазақтың ежелгі салт-дәстүрінің қағидаларын да терең меңгеру керек. Бірақ, мұны әрбір пенде қалай есіне сақтап, не пайда не зиян екенін анықтап іс қыла алады? Әрине, ол тек жасынан тәрбимен ұзақ уақыт әдетті қалыптастыру арқылы ғана мүмкін болмақ. Ал қазіргі заманда мұндай тәрбие көрген пендені таба алу мүмкін бе? Әрине жоқ. Бірақ бұл біліміз біздің аналармыздық қандары арқылы, ақ сүтімен беріліп, өзімізге кітап болып оқылып, яғни аян түс көру арқылы әрбір пенде діл білімін тазартуға, жетілдіруге ат салыса алатын ата жолының аруақтық білімі бар екенін (12;-көктен; 21-санды!) жоғалтуға өз ағайындармыз, зиялы қауым өкілдері мен, ел билігі де жанталасып тажалдарға жәрдемге тұрғанын аңғарудан қалдық. Сол үшін, масһабты тура жол яғни текті табу жолы –деп, дін өкілдері «сөздің бәрі араптан келген» деген азғырумен, халықтың санасын жауып, діл білімін жоғалтуға күресіп жатқаны да хақ.  Ал енді қалған қауым өкілдері, әрқайсысы өз білгенінше бұл тажалдық білімге үлестерін қосып, бірі партия құрып, билікті жамандап; «Сендердің несібелеріңді ішіп-жеп, шет елге асырап жатыр, бар құндылықты дүние байлықтан табасаңдар!»-деген ұранды тастап, ел басшысын қарғап, сілеуге шақырып, ырыстарыңды итке тастауға шақырып жатқаны да сөзсіз. Енді өздерін білімді, сөз өкілдері, даналықты меңгеруші аталғандар; «Тегіңді табу үшін мен сиқты «Ов, ев»-ың ды құртсаң, текті қазақ болып, қалғандары кәпір болмақ» деген, құранға, Алласына қарсы болып, бүкіл ұлтты кәпір, мұсыман емес, деп жазғыруға, ырысыңды өз қолыңмен төктіріп, көршіңмен араздасып, алуыздық тудырса, енді біреулеріміз; «Тек ана тілінде, сөйлесең болды, текті қазақ аталдың», деген ұранмен және орыстан қашып, таңбаны да өзгертсек нағыз текті табамыз деп жан таласуда. Бұның бәрі, қазақ елін өз діл білімін түсініп, терең сырына үңіліп меңгеруге халықтың назарын аудармауға арналған шайтан жамағатарының қазақтың ақылын тежеп, сансының ашылмауына, ойлау еркіндігін жауып, тек өздерінің көрсеткен біліммен ғана ойлануға шақыру тәсілі ғана. Ал енді негізгі қайғы-қасірет те мына аятқа; «…Осылайша Юсыпқа әдіс үйреттік. Өйткені, Алла қаламайынша патшаның заңында туысын алып қалып қала алмас еді. Қалаған кісіміздің дәрежелерін көтереміз. Сондай-ақ әр ілім иесінің үстінде бір білуші бар.» (12-сүре 76-аят) Заманына қарай, және соншама аят, заңдарды оқып меңгермей-ақ, құдайдың өзі әрбір пендесіне аянмен түрлі амалдарды үйретіп, сынақтардан өтуге жәрдем беретін, 12-санды ислам дініне дейінгі қалыптасқан діл кітабымыздың; «төртеу түгел болса, төбеден келетін» аруақтық білімізге, ел билігі тарапынан, сот шешімімен тиым салып, ата жолын қудалудан діл білімзге үлкен орны толмас соққы берілгені хақ.

Сонымен, діл білімінің сырын қалай анықтай аламыз? Зерде, зейін, сана, түйсік-сезім, жете,жады,ерік,ниет, сенім, иман-атты тектіліктің ұлттық өлшемдерін қалай білеміз? Ал тіл білімімен, тіл сауатының ерекешелігі қандай? Осындай сұрақтарға енді жауап іздеп көрейік…   (жалғасы бар)

     IV-  ТЕКТІЛІКТІ САҚТАУ-ДІЛ БАҚШАСЫН ӨСІРУ

 

(…жалғасы)  Сонымен жоғарыдағы тақыптардағы баядап өткен тек қазақ қана емес адамзат үшін үш түрлі ырысты меңгерумен ғана адам баласының тектілігі, яғни құдайлық несібе бәйшешек бақшасынан азық ала алады. Ол; Ақ арыс, Жан арыс,Бек арыстық бекзатық қасиетерді меңгерумен ерекшеленеді. Сонымен енді бұл сипаттар әрбір қазақтың және адамзатың бойында болатын құдайлық белгі; «Менімен» байланысты болып, мұндай тектілігін жетілдіру үшін, тағы 4-сипатты ислам дінімен тікелей байланысты арыстық қасиеттерді меңгеру керек. Сонда ғана, әрбір пенде осындай тектерінің аз-көп шамасына қарай қабілетін жетілдіріп, оны амалға айналдырып, халыққа пайда келтіруге жарата білсе, махаббатпен адам баласының өз «менін» жетілдіруге, яғни «Маған құлшылық жасаңдар», деген құдайлық үкімге сәйкес болмақ.

Қазақ елінің тарихында талай өтпелі кезеңдер өтіп, оның біздер үшін ең маңызды уақиға және шежіремізде орын қалған кеңес үкіметінің құрамында болып, орыс елінің бодандығында өмір сүрген кезеңдеріміз. Әрбір тарихи кезеңдер жаратушыдан берілген белгілі жоспарымен және оның жамандығы мен қатар, пайдалы жақсылығы да болуы шартты. Сондықтан аятта; «Сендердің жек көргендеріңнің ішінде жақсылық бар, жақсы көргендеріңнің ішінде жаманшылық бар», деген жаратушымыздың ескертуімен бірге, адамзатқа берілген махаббатпен құлшылық жасаудың негізі де жамандықты жақсылықпен кетіру және жақсылық істерді онан әрі қарай жетілдіру иманның шарты болмақ.

Жақсыны танып, оны өсіргендерің үшін әрбір амалдарыңа, 10-есе сый беріп, ал жамандықты кетіргендерің үшін екі есе сый берумен, жамандықты қайталғандарға дәл сондай жамандық берумен діннің негізгі қағидасы да насихаталды. Сонымен жақсылықты өсіру үшін не істеу керек? Әрине жан ғылымнан, жаратылыс сырнан толық мағлұмат алмайынша адам баласын шайтан, жақсыны жаман, жаманды жақсы қылып көрсетуден жалықтайды да және оның  жаратушы алдында берген орындауға тиісті міндеті де.

Орыс империясымен бірге біздерге қандай құдайсыз мемлекет болғанымен, біздер егеменді ел болып өмір сүргенімізбен де, өз еркімізбен бас тартып, өркениетте арта қалуға ұшырайтын да едік. Әлемдік дәрежеде көптеген ғылым-білімде де, руханият діндегі де құндылықтарды европа елінен тікелей алмай, орыс арқылы електен өткізіп алудан жан ғылымында, тетілікті сақтауда алға қарай дамып жетіле алдық десек, көптеген оқырманға қазақ деген намысына тиіп, бұл бір надандық сияқты көрінуі де сөзсіз.

Орыс мемлекетінің құрамында өмір сүріп, біздердің әйелдер қауымының да еркектермен бірге шаруашылыққа араласып, қандай да бір өнер саласын меңгеріп және білім ғылымды меңгеруде тең дәржелі еңбек еткенін, бұл жағдайды тек орыс империясына қосылу арқылы ғана мүмкіндік алғанымызды, сондықтан ділдік білімді жетілдіруде қандай да бір ислам мемлекетерінің әйелдер қауымынан әлде қайда биікте тұрғанымызды аңғара аламаймыз. Бұл адамзатқа көмес сырлар болғандықтан оның сырын терең түсіну үшін сопылық жолдың қыр сырына қанық болу керек. Мысалы Шәкәрім атамыз өмірінің соңғы жағында, қатын баладан жырақ кетіп, тау арасында жеке өзі өмір сүріп, сопылық ілім, білімін жетілдіріп, шығырмашылықпен айналысқаны бар қазаққа мәлім.

Ал, атамыз өз өлеңінде;

Надан шал қайдан білді деп,

Езуіңе күлкі кеп.

Мақтаншақ деп өкшелеп,

Сезе алмасың сырымды.

Қатыным кәрі, балам жас,

Қасымда тұрма, бірің қаш.

Балар емес замандас,

Болады қайтіп ол мұңдас.

Кемпірдің жоқ қуаты,

Не ғылымнан суаты,

Тірі деген құр аты,

Кәрі шалды күрте алмас.

Молдалар аяп пақыр деп,

Бұзылып бара жатыр деп,

Ат қойыпты кәпір деп,

Өздері соқыр, мұным рас…

Бұл жағдайды және; «Кемпірдің жоқ қуаты, не ғылымнан суаты» деп, Шәкәрім атамыздың нені меңзегенін, мен өз басым көп жылдар түсіне алмай қайта-қайта бұл тақырыптың сырын құдайдан сұраумен де болғаным рас. Ясауи бабамыздың да екі әйелі болып, бірақ 63-жасынан кейін барлық дүние тіршілігінен безіп, жер асты хилуетте өмір сүрудің өзі біздің ұлтымыздың діл білімінің, әйел қауымының ғылым суатының жетімсіздігінен де бір себепші болғаны хақ. Ал, Ясауи бабамыздың шәкіртерінің бәрі қожалық дәрежені меңгерумен,  яғни құранан кітап алумен, өз әйелдернің жанына ұрғы арқылы жазыоса, ал қыздарына текпен ауысып отрғаны да сөзсіз. Сонымен бірге әйел қауымының, қыздарымыздың да дін білімін, жаратылыс ғылымдарын меңгеруге де өзге ислам елдеріне қарғанда дәстүрмізде де мүмкіндік туып, қазақ ділінің өркен жайуына бірде-бір себепші болғаны да хақ. Сол сияқты Шәкәрім атамыздың жасы келіп, кемпірінің не алған білімі жоқ, қанын да мұндай белгі жоқ, және жасының келіп қалғаны бойынша енді ерін тазарту, санасына неке төсегі арқылы қуат беру мүмкіндігі, яғни дінде де тақаулығын артырып, жанымен жалғанып, «мұңдас» болу мүмкіндігі жоқ болғандықтан, сонымен бірге керісінше зиян тигізу қаупі, яғни қастілікті меңгеру мүмкіндігі шектелгендіктен қолдағы жылуы да аз болып, Шәкәрім атамыздың тау арасында өз күнін жеке көруіне де себепші болған. Мұндай жағдайда кеңес үкіметінің де дінге қарсылығы, қазақ дәстүрінің осындай жан ғылымына байланысты салтарын қудалау әркетерінінен таза діл қуаты жетілген, бәйшешек бақшасы өсіп-өнген тоқал алу мүмкіндігі да болмаған еді.

Ал, енді қазіргі заман тақуалығы мен мұндай тектілікті қалптастыру және заман ғылымына, дәуірлік өзгерістерге қарай, онан да әрі жетілдіру, сопылық биіктерге көтерілу қағидасы бір жағына қарапайым оңай,екінші жағына қиын сынағы да бар. Оңай жағы бұрын қазақ әйелдерінің заманаға қарай ілім, білімді меңгеру тек төрелердің, билердің, қожалардың, аз ғана ауқатты қауымның қыздарына ғана бұйырып, ал ондай текті қауым өкілдері сыртқа қыз бермей «бай-байға, сай -сайға құяды» дегендей,  өз ара қыз алысу нәтижесінде керісінше тектерін аздырып, мұның соңы өзге елдерге құлдануға, қан араласуға апарып соқтырғанына тарихта мәлім. Кейбір аталарымыз меңгерген тектілікті жетілдіру білімінің өзі, жан ғылымның соңына түсіп, тәкәпарлық асыра сілтеу әркетерінің салдарынан, құдайға қарсы тажалдық білімдер пайда болып, арты жамандықтарға соқтырғанын да біздің зиялы қауымның білімінен әзірге тыс зертелемей де қалған. Ол үшін мұндай тектілікті жетілдіру жолындағы Ясауи бабамыз көрсетіп кеткен діни жолмен жүріп өтіп, Абай-Шәкәрім, Мәсһүр Жүсіп сияқты әулилер ізіне жалғану керек. Ал, мың жылғы масһаб шариғат ісімен мұндай ахуалды, кісілік дәржені меңгеру мүмкін емес.

Сонымен орыс мемлетімен кеңес заманында дін жоғалды деген бекер сөз. Керісінше құранда ескерткен; «Мұхаммед айт: «Әй кітап иелері! Інжіл, Тауратты және Раббылырың трапынан сендерге түсірілгенді толық орындағанға дейін, дәнеңе емесіңдер!» Әрине саған түсірлген Құран олардың көбінің азғындығын, қарсылығын артырады. Сонда қарсы келген елге уайым жеме.» (5-68) Міне бұл аттың үкімінің көбін біз орыс империясының көмегімен намазын орындадық. Яғни тауратты меңгеру, деген алты түрлі жаратлыс білімдерін меңгеру болып, онан қазақ елі, орыстар арқылы жалпыға бірдей міндетті сауатану науқанына ұшырап, ендгі қазақ халқы да еврей халқатрынан, тауратықтардан кем және қазір білімсіз де емес. Және бұл білімді әйелдеріміз де ерлермен тең дәржеде меңгеруге тауратты өзге ислам елдернен әлде қайда терең меңгеруге орыс мемлкетнің, Алланың сынағының арқасында мүмкін болды.

Енді інжілдің түсі қызыл, деп жоғарыда ескертіп өттік. Құранда; «Мойынға тағылған белгілерге тиіспеңдер!»деген аят бар. Бізадің жас кезімізде мойнымызға қызыл галустік байлауымыздың өзі, осы інжілдік ілімнің сыры еді. Және қазақ елі шаруашылық өркениетінен, түрлі өнеркәсіпті меңгеруден ол замандарда тек мал шаруасымен айналысып; орыс, европа елдерінен әлде қайда арта қалып, енді ғана теңелгенміз де хақ. Сондықтан мұндай білім, ғылымды меңгергендердің өзіндік,  ақапартық аруақтық НӘСІЛДІК белгісі болады. Ал нәсілдерге жалғану үшін, не сол нәсілдің дініне кіру керек не болмаса құрбандық қанмен, азықпен арластырып қабылдау керек. Нәсілдердің мұндай сипатын; «ЕЛ», деп атап, тамақ ішкенде; «ішіңе ел қонды ма?», деген сауал да осындай рухани білімінен пайда болған. Біздің философия білімізде нәсілдік белгінің тек ұлтық сиптын ған қарастырып «этос» деп атап, ал құран философиясы бойынаш сандық та, әлемдік те ортақ ғылымы барын біле бермейміз. Негізінен 19-тілдік таңба, 98 –нәсілдік белгі мен оның жұбын ескерсек, 196-нәсілдік белгі ұлт болу керек әлем шарында.

Орыс халқымен ішкен суымыз, тамағымыз, білімде сөзіміздің,үн- таңбамыздың, өлгенде жатқан жерімізде ортақ болғандықтан және қаншама соғыс, қан төгісте бірге өліп, аруақтардың бірге тірілуінен, біздің білімді, өнеркәсіпті орыстан кем білмей, жастарымыздың тез меңгеріп жатқаны да осындай орыс, европа нәсілдеріне рухани жалғанудан екенін әрине біле бермейміз. Алда бұл сырға арнаулы тоқталып өтеміз. Отан соғысының өзі осындай, ақирет өмірінде бар халықтардың нәсілін өз ара араластырып адамзат дамуының бірқалыпты өсуін қалыптастыру мақсатында құдайлық білім екені де хақ. Мұндай жағдайда, сонда құдай біздерге өзара соғыстырып жауыздық жасай ма?-деген сауалдың пайда болу да хақ. Жоқ әрине оны жер бетінің тұрғындары тәкәпарлық жасап, өзін үстем, біз мына халықтан артықпыз, ана халық кәпір деген түрлі амалдармен өз ара дінде бірлікті сақтап, ғылымда, өнеркәсәпті дамытуда, сауда –сатықта, табиғатты жер ананы, табиғатты күтуде жақсылыққа жарысудың орнына, құдайдың көктен түсіріп, жерден өндіріп берген өз дүниесін өзгелермен бөлісу түгіл, өзінен де қызғанатын жағдайды, қазіргі таңда алысқа бармай-ақ, қазақ елінің саясатшыларынан, партияшылдардан, ұлтшылдық ұран көтереген зиялы қауым аузынан күнде естіп жүргенімізде сөзсіз.  Осындай «шевонистиік» ұғыммен, өз ара билікке таласу ұлттың тұтастығын, нәсілдік жетлуін, аруақтық алмасуын бұзып, бір-біріне ағайындарды айдап салу, дінде өзге топты үстем деген пәтуамен, дәстүрлі дін ұстанмына шектеу қойуда қазақ халқы нәсілдік тазарудан, рухани жетілуден, аруақтық алмасудан тоқырауға ұшырап, елімізге келген, жұтпен, сынақтар, көптеген пенделердің қатысумен болып жатқан апаттар, от апты, су апты да құдайдың біздің ұлтық пиғылымызға берген жауабы деп түсінген де жөн.

Осындай баспасөз бетінде арсыздықтың, «шевонизм» салтының отын тұтып жүргендерге тектілікті, діл бақшасына жойуға тажалдарға жәрдемге тұрған шайтан жамағатына айналған ағайындарға; «Бала шағаңнан аулақ, өз бастарыңа келсін, ұлтымыздың болашағына зияны тимес екен» дегенен басқа айтарымыз жоқ.

Сонымен інжілдік ұстанымның қызылмен, рухты меңгерумен байланысты намазы, Ғиса пайғамбарымыздың елшілік істері, жүрек ашу бата беру, жындардан тазару, зияратау арқылы исламның құндылығына бірленіп құран оқу арқылы жетілген түрі, қазақ елінде аяқ астынан бой көтеріп, қазақ ұлтының бұл салада әйелдер жағы басым болып, аққу, сұңқарлардың қозғалысын басында иманы жолдас болсын, Ақ ұлдың Тарыбаев Қыдырәлінің болғанын білмейтін қазақ азаматы жоқ десе де болар. Бұл қозғалыстың жарық жағын да, көлеңке жағын да, негізгі жіберген қателіктерінің сипаттарын; «Ата жолың бақ жолың, түсіне білсең ағайын» деген кітапта баяндап өттім. Оған тоқталудың қажеті аз. Қазіргі таңдағы көптеген жас жеткіншектердің қасиетті болып, дінге де құшталығы артып, көптеген қыздармыздың да тақуалыққа бейім, ұлтжанды қазақтардың да, намаз оқуға құштарлардың да аяқ астынан көбейіп жатқандары, мешіт имамдарының беріп жатқан сабағынан, уағызынан емес, қазақ еліндегі нәсілдердің құрбандық арқылы 10-жылдай ұдайы тазарудан өткенінен, киелі аруақтардың бастары көтеріліп, қазақтың діл бақшасының құранмен суғарылуынан, құдайдың арласуымен, Алланың түсірген нығметінен ғана пайда болған деп түсінгеніміз абзал.

Сондықтан ата жолындағы намаз орындау ерекшелігі болған, тектілікті, тақуалықты жетілдіруден, өзім куә болған істерден, бір мысал бере кетсем; Осындан 10-шақты жыл бұрын шамасында 5-ші қат көке шығарды Раббым. Сонан маған алыстан дауыс келіп тұрып, менің кейбір шешімін таба алмай жүрген сауалдарыма жауап келіп тұрды. Сонан мен, бұл келген жерімннің 5-қат көк екенін естіп; «Енді неше қат бар?», деп сұрадым. Маған; «Тағы екі қат көк бар» деген жауап келді. Сонан мен; «Оған қанша уақытта барып келуге болады?» деген сауал қойдым. «Бір күнде, бірақ алдымен ана мешітте намаз оқу керек!» деген үн келді. Артыма қарасам бір ақ мешіттің тұрғанын көрдім. Және жоғары қарсам өте тұңғиық, қоқынышты оған қалай бір өзім көтерілмекпін деген ой да келді. Сонан әлгі дауыс; «Сен, енді кейін қайт» деп маған бұйрық берді. Мен кейін қайтпақ болып, жиналып едім, артымнан; «Әттең бір әйел» деген дауыс келді. Мен ояна салып көп уақтқа дейін уайымдап, неге бір әйел деген белгі түсітп, қандай әйелге зияным тиді, деген сияқты сан –саққа жорыған ойлар пайда болды. Бірақ кейінен көкке көтерілмек болып, астронафт кимін киіп, қайтадан дәрет алуға шешіндіргенен кейін, менің дәрет тазалығым әйелдің діл қуатына, бәйшешек бақшасына-ғылым суатына байланысты әлі жетімсіз болғанын  түсіндім.

Бекет ата естелік кітабында, әжемізбен екі арада әзіл әңгіме болып, атамыздың ұстазының мешітіне ұшып барып, намаз оқып келіп жүргені, әжеміздің Бекет атаның дәретін тазарта білгенінен деген астарлы әңгіме бар. Сонымен біздің кеңес үкіметінде жартылай жалаңаш, жалаңбас жүрген әйелдеріміз, қазіргі уақытта тақуалық қылып, жақсы дәрежеге жеткенмен, жастығында жоғалтқан қуатарының әлсіздігінен, енді еркекті толық тазартатын жыныстық өмір жасын қайта қалыптастыру мүмкін емес. Ондай жағдайда міндетті түрде жастау тоқал керек. Бірақ ондай жас әйел затының білімі, заманға қарай меңгерген ғылымнан суаты болғанымен, қанын тазартып тақуалығын қалыптастыру, қанындағы ұятсыдық, арсыздық салтан пайда болған теріс ақпртарды толық тазартуға деген тақуалыққа ықыласы  қазргі таңда мыңның бірінен де қолынан келе қоймайды. Ал, көптеген өзін таза ұстап, дін жолында жүрген қанын таза ұстай білген, әйел затарының, қыздарымыздың тектілік білімі, ғылымы нағашыдан алған ағашының да қуатылығы көпшілік жағдайда кеміс. Ал  тегін былай қойғанда білімділігін жетілдіру қайтадан мектепке беріп сабақ оқыту тағы мүмкін емес. Былай тартсаң арба сынып, былай тартсаң атың өлетін жағдай қазақ руханиятының, тегін тазартып жаңадан тектілік сипатарын қалыптастыру жолында ең үлкен сын болып тұрғаны хақ.

Бұрынғы ата бабалар тәжрибесінде болжампаздық, құдайдан уахи алумен бірге діл бақшасын жетілдірудің арнаулы тәрбие мектебінде жасырын құпия ұстағаны, сол мектептен өткендер ғана ел билігін, қоғамның тәртібін қадағалаушы билер абыздар, төре, қожалар болғаны да хақ. Шыңғысхан бабамыз Тобықты руынан тарап, ділі толық алтын құрсақ анадан туғандықтан мен «Төремін» деген. Яғни  ол замандарда әйелдің кіндікпен жыныс мүше аралығын – Төре деп атаған.  Шыңғысхан бабамыздан тараған ұрпақтарды төре атауымызда сондықтан. Төре –арыстық қасиет. Ал, арыстың яғни төреліктің саны да жеті. Жеті түрлі төреліктің сипаты болып, ал қожалықтың санын 42-пен белгілеуге болады. Қожа дегеніміз әулие-әмбилік қасиеттерді меңгеруді, құраннан белгілі кітаптарды меншіктеп қожалық жасауды, кітап берілгендерді айтады. Бұрынғы замандарда жүзге де қармай әр рудың да ішінде кітап алған өз қожалары болғаны да хақ. Ал төренің де осындай әр жүзден, әр рудың ішінен де пайда болатын ескермей, тек бір ғана Шыңғысхан бабамыздан раған бұтққа таңып, және жеті атадан кейін бәрібір жаңғырту керек екенін мүлде жан ғылымынан шығарып тастағанбыз. Мысалға рухпен байлансыт тікелей Рухатан пайда болған туылған балар қазақта көп кездескен. Соны бірі Адай атамыз, Баршагүл анамыздан рухтың әркетімен, тікелей жүкті болып туылғаны шежіреде жазылған, оны аруақта растайды. Олай болса Адай руының бәрі төре болу керек. Сол сияқты Ғиса пайғамбардан таран ұрпқатар да жеткілікті, тұтас ұлтқа да айналған. Сонда тұтсас ұтты да төре деп атау керек пе? Жоқ әрине бұл құдайға да, жан ғылымына да қайшы.

Ал қазіргі заман біліміне қарайтын болсақ, енді қожалық та, төрелік те бір адамның бойынан тоғысу керек. Бұл сипатты меңгерген Мұхаммед пайғамбарымыз болып, артынан ұл бала қалмағасын, қыздан тарағандардың бәрін қожа деп атағаның өзінде мән бар. Қожа болу діл бақшасына тікелей қатысты да, ал төре болу рухтың тікелей әрекеті, негізгі арыстардың, пайғамбарлық нәсілдің қайтадан жаңғырып жерге түсуімен байланысты.  Шыңғысхан бабамыздың пайғамбарлық қасиеттермен келгеніне жер жүзінде қолы жеткен жердің бәрінде дінде де, өркениетте де әділдікті орнатып, тектілікті жетілдірудің дәстүрін де қалыптастыра білген.

Сонымен әрбір алғашқы тектіліктің қалыптастыру белгісі; «Төртеуді түгелдеуге», «Сендерге 8-түр жараттым» деген жаратушымыздың үкімне сәйкес; Ақ арыс, Жан Арыс, Бек арыс және рухани жетілудің, өлімді жеңудің арысытық белгісі қызыл түсті Иса елшімен байланысты. Жалпы құранда Иса пайғамбардың өлмегенін, дар ағашына шегеленбегенін, оның орнына ұқсасын ауыстырғанын баяндайды. Інжіл жазбаларында да, Иса пайғамбарға ұқсас елшінің шәкіртінің болғанын растайды. Демек Иса екеу. Соны жете білген біздің аталарымыз Исаны –Ғиса деп атағанда үлкен мән бар. Ғиса және Иса болып  пайғамбар жәнепайғамбарлық қасиетті меңгерген елші болып, інжілмен байланысты жаратылыстың жұптық сипатын айқындайды.

Олай болса Ғиса пайғамбарымыз қазақ жерінде қалған өмірін өткізіп, інжілдің барлық құндылығын меңгеруген ел болып саналамыз. Ал, Ғиса пайғамбарымыздың жатқан жерін зияратын мен білемін. Мариям анамызда қазақ жерінде Сайрамда жерленген. Сонымен бірге інжілді меңгерген, 4-елшінің зияратыда біздің түркі –тұран елінде. Біздің еліміздің аздаған уақыттың ішінде, өзге елдердің жүздеген жыл өткен даму жолын қуып жетіп озуға да айналғанымыз аталарымыздың меңгереген құпия дін сыры- діл бақшасын жетілдіру мен «Бәйшешек бақшасымен» байланысты. Бұл қызыл түсті гүлді, әйел қанымен жалғанудың, некелік жан сырын, шайтан жамағатары өліктермен байланысу амалына, әйелдерге де гүл сыйлағанымен тұрмай, өліктерге де гүл беріп, тіптен қазағымыз енді еркектер де өз ара бір-біріне гүл ұсынып жатқанын күнде теле арнадан көріп отырсыздар. Бұндай азғындықтан қазақ ұлтының нәсілдік жетілуіне үлкен соққы болып, көптеген ағайындарымыздың бір мезетте діннен шығып, «кәпірге» айналып жатқанын да біле бермейміз.

Тектілікті меңгерудің негізгі сипаты; отың қызылдығын меңгеріп, адамға залалсыз сары отқа айналдыру яғни Ыбырайым жолы. Ыбырайым жолы бастағы бүкіл ағзаның сары судың тазарумен сары түспен, байланысты қазіргі масһаб діншілерінің қажылықты парыз қылып алған себебінің де бір жаны бар. Бірақ оған дейін де жұбы қызылды, жасылды меңгеріп, сосын ғана сары түстің пайда болатынын, қажылықтың жұбы болған- хажды меңгеруді, кіші қажылықты «серік қосу» атап, қазақ елінде заңмен шектеу де қойылғаны хақ. Кіші қажылық- хаж яғни ойпаттарды аралап жер кезу арқылы, қолдың табанның ағарып, сары түске зиянсыз отқа енуімен, бөріктік қорған алумен байланысты. Сондықтан енді бөркім бар, деген салтық ұстаныммен қажылықта шаш алдырып, құрбан шалудың да осындай ақиреттік, тылсымдық маңызы бар. Ал, шындығында қажыларымыз тылсымнан періштесін –бөрікін алып қайта ала ма? Оны жайы да Бір Аллаға мәлім жағдай.

Бұрынғы қазақ ақындарының да, жазушыларының да қай еңбегін оқып қараңыз, қазіргі хазірет, дін ғалымы, теологтардан да әлде қайда жан ғылымын терең сырын меңгергенін аңғаруға болады. Олай болса қазақта дін жоғалмаған, тура жолыдң белгісі діл біліміміз әлі де әйелдеріміздің, қыздармыздың қандарында кітап болып оқылмай жатыр. Ал оны оқымауға керсінше суғарып жетілдірмей аздыруға, өз қолымызбен өлтіруге жаппай жарысуға міндет алған сияқтымыз. Мысалға; Мағжан атамыздың  «Пайғамбар, Түркістан, От,Жел,…т,б » көптеген өлеңдерінде осындай діл білмінен, құдайлық ілімнен насихатын қамтып ашып, Абай-Шәкәрім еңбегінің кейбір сыраларын да ашып кеткен.

Сап-сары бел, жел еседі,

Еседі жел, көшеді жел, көшеді.

Дала тұйық, бала тұйық екі үнсіз,

Дала жұмбақ, бала жұмбақ шешусіз.

Сап-сары бел, еседі жел, жел есед,

Дала жұмбақ, бала жұмақ кім  шешед?

Ал, мұны ұғатын ақын, жазуша бар ма? Жоқ деуге болмайды, бар. Тек қана өздерінің естілігі жетіп, енді осындай Мағжан атамыздай текке, мизанға сары далаға, жаны 15-жасар бала періште болып, текке Мұхаммед пағамбарымыздың шапағатына да енетін кезде, діннің намаздарынын түгелдеуге құлқы болмай, құлқы болғаның басын жабуға, басты жын суынан тазартуға салты болмай, ал көбінің ішкен тамағы да жалаңбас, дәретсіз жүретін қатындардан суаты болмай, ондай тәрбиелі  жары болғандардың, ғылымнан суаты, ділден қуаты –бәйшешек бақшасының гүлі болмай, ал тоқал алуға европалық ұстанымынан шыға алмай, ал ұлттық намысы болғандардың ондайға өзін құрбандқа арнайтын қатын таба алмай, қазақ зиялары сорлап жатқанын аңғара алмаймыз. Бұдан әйелдер қауымы жүздеген есеге ұтылып, өмір жастары қысқарып, енді немере шөбересінің қызығын көремін дегенде, ерінен алған ұрықтық қуатын жаға алмай өз қолымызбен болашақ әжелдерді де, әже болғандарды да, обыр ауруын егіп, өлтіріп жатырмыз.Ал, біздің еліміздің тура жол, деген масһабымыз, бұрынғы хазірет дәрежесіндегі аталарымыз түгіл, Мағжан Жұмабаев, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Ахмет Байтұрсынов сияқты аталарымыздың еңбегіндегі жан ғылымын сырын түсінуге де қауқарсыз. Ал, онда жағдайда діл бақшасының сырын, оның бабын, жеті арыспен жалғануының намаздарын білмегесін қалай тара жол бола алады? Қазақтың ежелгі ділді жетілдіруге, әйелдерміздің қанын тазартып, көптеген жесірлердің екінші, үшінші әйел болып байға тиуге аруақтың батасымен, өзінің ақирет өмірінің аз да болса сырын меңгерген ынтасымен бұл құбылыс басталып, енді халық арыснатарла бастауы сол-ақ еді, шайтан жамағатры өре түргеліп, қудалап, мазақтап, қазақ зиялары бұл хикметті зертеуге құлқы болмай, онан енді кім ұтты, кім ұтылды?…. (жалғасы бар)