Қазақ халқының қаншама ғасырлар бойы сынан өтіп, құдайдың қалауымен жеткен егемендігіміздің мағынасы мен мәнін түсініп, қадірлеп өркендете алдық па? Егемендік- деген  өз ұлтымыздың негізгі мүдесі және рухани қазына байлығын қайта қалпына келтіріп, жоғалғанды іздеп тауып, ескіргенді ауыстырып, әлсірегенін жағын қуатандырып және әлемнің бүгінгі тыныс, тіршілігіне, қозғалысына сай бола алуға, болашаққа өзіміздің ұлттық өркендеу жобамызды қалыптастыру емес пе? Ал мұндай рухани  бостандыққа апаратын жалғыз жол – ұлттық ынтымақ қана екені де сөзсіз. Олай болса ынтымақты, бірлікті тұтастықты сақтау үшін, бізге тек шаруашылығы дамыған, әлемнің алдыңғы саптағы елдерінің қатарына қосылсақ, бақытты елге және мәңгілік тегін сақтай алатын елге айнала аламыз ба? Мұндай сауалдарға жауапты не құдайдан сұрау керек, не болмаса өткен жолымызға, ұлтымыздағы өткен даналардың қалдырған аманаттарына, өсиетеріне құлақ сала отырып рухани, жан ғылыммымен ойшылдық тұрғысында, дін бостандығынан туындайтын ақыл –ойдың еркін меңгеруін де сараптай білу керек.  Және ақыл еркінгі сенімен қуатанатын болса, сол сенімді ақылдың қуатын шектен шығармауға иаман деген жанның жарығын, ішкі дүнеиміздің шырағын да қалыптастыра білу керек. Имандылық тұрғысында ғана тарихта өзінің ақпаратық рухани егемендігі, дін бостандығы болмаған, дінде ортақ сенімге жүгінген, өздернің ұлттық дәстүрін сақтай алмай, кез келген елдің салтын алатын қандай елде азып, тозып жоғалып отырғаны да хақ.

Енді қазіргі таңда шаруашылықты қалыптастырумен, әлемдік дамудың жолына қосылуда ел билеушілердің атқарған істерінің де, ел басшымыздың да бұл салада еңбегін айтуға да мақтануға да тұрарлық екені сөзсіз. Әрине кемшіліксіз, қателіксіз ешқандай іс болмайды. Елді дүрліктіріп; «байлықты таратып жіберіп кедейленіп қалатын болдық, құдайдың несібесі таусылып қырлатын болдық, жер анадан қазынамыз азайып аштан өлетін болдық, қазақ қашан бай болады,» деп даурықанмен бұл салада өзге елдерден әлде қайда биік те озық тұрғанымыз сөзсіз. Бірақ осы ортақ қазына байлығымызыдың да ысыраппен, өз мақсатына толық жұмсалмай жатқанына да, түрлі қылымыстардың күн санап өсіп жатқаның да өз себебі бар екенін аңғарудан қалғанбыз. Мұны әрбір ел билеушілерді, қоғамдағы атқарушы өкілдерді сынаушылардың, партияға жіктеліп алып, ұлтщыл аталғандарда да нақты себебін таба алған жоқ. Сондықтан  олардың рухният тұрғысында  жасап жатқан игі шараларының да нәтижелері де мардымсыз болғандықтан, елміз  рухани азғындықпен, түрлі азап, апат, аурулармен сыналып, мүлде құлдырап және ұлттың да тұстастай халықтың арасындағы ауыз біршіліктің ыдырап, түрлі қоғамға, ұйымдарға, таптарға жіктеліп алып, өз ара рухани тұрғыда соғысып жатқанымзды да білуден қалдық. Ал мұны болжап, бірлікке шақырып, болашаққа жобасын дайындауға имандылықтарынан белгі алып, үлес қосатын, дін ғылымнан бастап, философия мектебі, зиялы қауымның шығармашылық пайымдаулары, ақпарттық жүйеміздің саясаты да, керісінше өзге елдің, сыртқы күштердің бодандығына түсіп алғаны да хақ. Олай болса бізде ұлттық имандылғымыз жоқ, ал мұндай жағдайда сенемізде бодандықтан босана алған жоқ.  Бұған басты себептің негізі; ұлтық рухани тұрғыдағы ақыл туралы білімнің де болмай, ақылымызды біліммен айырбастап, тек білім жүзінде кітапта не жазылса, сол білімді тұтастай електен өткізбей және ұлттық иманмен, дәстүрмен тексермей, ұнағанын ақылға айналдырып, заң мен бекітіп, өзге елдің бір сәттік, мезгілдік дүние тіршілігінде оң нәтиже берген жетістік әрекеттерін дереу өзімізге салтқа, өмірлік ұстанымға айналдыру үшін заңмен бекіте қойамыз да, бүкіл әлемнің барлық дұрыс әрекеттерді шаруа істері қазақ елінде тоғысқан деп, күнде ақпаратық орындардан мақтанудан шаршамаймыз да. Және бұған қарсылық, талас тартысты,өз ара бәскелестікті, сынды болдырмау үшінде күнде заңмен қорғап отырумен, жиналыспен бір-бірімізге мақтап, дәріптеп, есеп берумен ғана тұжырымдалып отыру да салтымызға айналып алды.

Сонымен біздердің әлемдік қозғалыстағы ұлттық, елдік кемеміздің басқару тетігінің басында тұрғандар, ақпаратық саладағы жоғарғы иман қуаттын меңгерген ақыл иелері болып тұруы да тиісті. Және қандайда имандылықтың сапасы белгілі бір тарихи өткен жолмызға ата-бабалармыз табынған сеніміне де байланысты болу керек. Егре мұндай сенім болмаған жағдайда онда иман ағашын, тегімізді өсіре алмаймыз, өзге елдең ағашынан тұқымын, тағдырын алуда мүмкін емес. Бірақ  біздерде иаман, тағдыр сенімнің қызметшісі ақыл деген,кітап жүзіндегі көп білімді меңгерумен өлшеніп, ал мұндай тұрғыдағы білімді болуды, қандайда бір тумысынан таланты жастарда меңгере алғандықтан, қазіргі ел басшысымен, көшеде жүрген кез келген өз басын тәрбилей алмай жүрген жастың білімділік тұрғысында ақыл салыстырып, ел билеуді қалай жүргізу керек, деген сияқты пәтуаларға да оп-оңай болжамдар беріп, кірісе алатын жағдайға жеткені де сөзсіз. Сол сияқты әйелдер қауымының да еркектермен тең дәрежелі деген саясатынан; қандайда бір білімді әйезатының мұндай жоғарғы дәрежелі халыққа ақыл беру орындарына тағайындалуға да жолды ашып қойдық. Ал шынында ақылдың сапасы әуелі имандық қуатты меңгерумен, өмір жасының шамасына тәуелді болып, адамзаттың ойшылдығымен, даналығымен өлшеніп, оның негізгі дәрежесі ғылымы да болып, қалай кіммен салыстырып өлшеуге болатын, жазып кеткен даналарымыздың еңбегін мүлде тастап қойдық та. Сондықтан қазіргі қазақтың мемлекетінде ғана емес, әлемдегі болып жатқан келеңсіз уақиғаларда , бүлікшілдіктермен, соғыстардың негізгі себебі; Қаның қарайып қуаты өлшемнен асып, және қандағы тағдырдан белгі иманның өліп, тіріліп жарыққа шыға алмай, сенімділікті имандылық атап ақыл туралы білімді тастап қойудан пайда болғаны да хақ. Және иман жарығы арқылы ғана меңгере алатын, осындай танымдық, даналық ақылдың жетімсіздігімен мұны меңгеруге тиісті ел басқарушы мен зиялы, дінші қауымның ақыл қуатарының кемістігінен имансыздықтарынан болып жатыр десек қате емес. Әрбір ұлттың өз рухани болмысына қарай, ақылдылықты меңгеру дәстүрлі діні болып, және мұндай құдайдан берілген имандылыққа жобаның, әділетіліктің табиғатын, меңгеру  шараларын біле тұра, адамзат қауымы оны бұзатын болса, онда халықтардың бірлігі де ұлттың тұтастығы да өзінен өзі ыдырап, ала ауыздықтың басталатыны да тарихта нақты деректермен мысалдар қалған.

Ақылдың қуатылығы жандық сезімнен басталып, тәндік, малдық тұрғыдағы әсерленумен, қозғалыспен дамытылып ең соңында сезімдік қасиеттердің сапалы сандық бейнесі болған, сана және имандылық қуатарына айналып, жанды үлкейтіп, көбейтіп өсіріп отыруға тиісті. Сонықтан бұндай әдет-ғұрыптар замандық қозғалыстың, уақатың жилігне қарай түсіретін аяндармен, уахилармен яғни соңғы діндік ақпаратарамен байытылып, салтпен амылын орындау арқылы құлшылығы, алыдың естіліігі дәстүрге айналып, Алла тағалының болмысын, жаратылыстың сырын меңгерумен тұжырымдалып отыратын, ұлттық ерекшелік, замаманымызға қарай жинаған рухани байлық, ақылдық қазынамыз болу керек. Мұндай жағдайда белгілі шектен аспау үшінде, дәстүр арқлы қалыптсқан, шежіремен ғұрып болып бекітілген; ар-ұятылық қалпымыздан асыртын өзге күшті сезімдерге тосқалуыл қоя білудің де ақпартық жүйеміздің басты міндеті болуға тиісті еді. Сонда ғана қоғамдағы ел билеушіден бастап, төменгі тап бұқара халық өкілдерінің арасында ар-ұятылық сеземдердің бір текті байланыстық жүйесі арқылы әділетті заңдарды қалыптастыруға болатын да еді. Яғни қазаргі таңдағдай әрбір заңның күші, орындалуы төменгі тап өкілі, қойшымен, ханның айырмашылығы болмау керек. Ал мұндай заңды бұзған жағдайда жаза тұрғысында ғана дәржесіне байланысты халыққа сіңірген еңбегімен ғана еркешелнуі тиісті болу керек. Бұл қазақтың ежелден имандылық дәстүрі еді. Ел билеушінің абыройлығы да осы ар-ұятылық сезімдердің ортақ ұстаным арқылы өлшеніп қалыптасатын да еді. Бірақ қазақ билігі мен зиялы қауым өкілдерінің мұндай абыройды жинаудың тәсілін өзге елдерден көшіріп алып, тақ дәреже заң арқылы салмақ салумен, өздернің құдіртелгіне, күштілгіне түрлі әрекетермен жазалау арқылы да сендірумен және тойшылдықпен, сыйлықтар үлестіріп, дүниемен қызықтырумен бедел жинап, абройлылықты қалыптастырумен айналысып кеткеніде, осы ақылдың қуттарының естілік пайымдаудың, ойшылдықтың жетімсіздігінен пайда болды. Толымды ақылмен ар-ұятылық сезім арқылы, имандылық арқылы абырой жинаушылар санаулы ғана қалып, қоғамдағы мұндай беделмен, салмаққа ғана негізделуге қарсы шыққан жағдайда,   арсыздықтың үстемдігіне ұшырап, керісінше қудалуға түсіп жатқаны да хақ. Себебі жоғарғы ақыл беретін, заң шығарушы орындардың өзі, жастардың да меңгертін, 40-дейінгі жаратылыстық жануарлық дәрежедегі ақылдық қуаттың жүйесіне байланып қалған да, мұнан жоғары тұрған ақылдық ақпаратарды жүрегімен қабылдауға шарасыздық танытады оны бір ертегідей көріп ұғына алмайды. Және әлемдік тұрғыда да діндерінің даму сатысы төмен тұрған елдердің руханиятына әдетеріне, салтына заңдарына сенім тұрғысындағы құлшылық әркетеріне құштарлық танытып байланып қалудың да себебі бар екені сөзсіз. Неге десеңіз жалпы үш тұғырлы ақпарттық, яғни жануарлық, құстық, адамдық белгілерден өте білген мұны адамдық ақылға, естілікке бағындыра білген бір ақылдың иесіне ғана иман қуатының құдайдан нұр сый болатынын мүлде жоғалтып алған елге айналдық та керсінше сенімділікті құдайға риясыз беріліп, елеске табынуды имандылық деп қабылдайтын ессіздікті дін қылып алдық. Иманың тәубемен 9-жаста белгісі түсіп, 49-жаста зейнетін алып, 60-жаста 60-бұтақты, 70-жаста жетпіс бұтағқты тегін меңгеру жалпы ислам ғана емес, жер әлменіге ортақ амал екенін білмейміз де. Сондықтан сенімді тазартатын иманға жол ашуға тиісті исамдық бірі яғни қажылықтың парыздығы жалған болғанына қармай, мұны иманды, жоғарғы сананы меңгеру, деп өзге діндегі елдердің ізгілікті иманды қауым өкілдерін кәпір атап, мүлде құдайға да құранға да жаның ғылымына да қарсы әрекетерді ел билігімен, заңмен қолдап, халықты зорлап, ақпараттық тұрғыда мәжбүрлеп, иманды меңгеруге арналған дәстүрлік амалдарға жолдарды заңмен күштеп жауып, өзіміз кәпірлік әрекетермен тажалдық білімді меңгеруге жанталасып жатқанымызды аңғарудан да қалдық.

Сонымен біздің ұлттық негіздегі мемлекетеміздің өзінде аға ұлт болып, жердің мирасқоры тұрғысында қалыптастыратын имандылық тәлім-тәрбиенің, дін дәстүріміздің маңызын жоғалтуына арпалысып, күресіп жатқан сырттан келген, жалпы ортақ сенімге негізделген ақпараттардың, біздің саналық қуатылық, жарық бойымызға, нанымызға да және меңгеруге тиісті, керекті қуаттарға әсері болып, біздер өзімізге тән рухани тұрғыда бейнеленіп, таңбаланған ақиқаттан, ақпарат алудан шектеліп, мүлде мәңгүтенуге де себепші де болды. Және мұны қоғамдағы қазіргі ұлттық пиғыл дін ниетіліктің жағдайы да әшкере дәлдеп тұрғаны да хақ. Сонымен сенімділік қуатың, білімнің 72-түрлі сипатына ортақ«ителектуальдық» яғни қаракетік дүние ісін меңгеруге арналған ақылымызды  дамытып жатқанымен, ішкі сезімдік дүниеміз, ұлттық саналығымыз мүлде жетілмей, керісінше қасиетілігінен де айрылып қалғаны да хақ. Себебі 73-ші қабілетілік, қасиетлік болған махаббатқа жалғануға, ұлтық намысымызды қорғауға байланысты ана тілінің де маңызы мүлде ескерілмей, керісінше төменгі сананың жетілмеуіне, жас баларымздың бесіктен белі шықпай үш тілді меңгерумен олардың нәсілдеріне алдын –ала жалғаумен, болашақ зейнетелтін тағдырлық иман қуатынан айрылып, алты ауызы араз болатын сенімді меңгеріп жатқанын мақтанға айналдырып алдық. Және  қазір рухани тұрғыда жоғарғы ақылдың иелері болып табылатындардың имандарның жарққа айналла алмауынан, төменгі сана дәржесінде жануарлық жиліктен шыға алмағандықтан да, жастармен тең дәрежеде ойланып, қылықтарымызда жастардан аумай қалғаны да сөзсіз.  Мұндай жағдайда; дүние қызғына ғана елітіп өмір сүрудің маңызы мен пайымдаудың қалыптасуымен, тылсымнан  иман қуатынан келетін уахи, аяндарды көру табиғи апаттардың алдын алуға деген үлкендікке сай болған көргендік, болжампаздық несібесі де тоқтағаны хақ.  Олай болса,  ел билеушілердің халықтың рухани ахуалына жоғарыдан баға беріп, рухани  амалдарын ескеріп; емдеу, тазарту, қарсылық күштерді да өз мүдесіне пайдалана білу деген сияқты саяси шешімдер мен шараларын  алдын ала көргендікпен қалыптастыру деген жүлде жоғалғаны да хақ. Себебі жоағрғы сана иманды меңгеруге байланысты яғни баспен, төбемен байланысты ойшылдық, даналық, данышпандықты қалыптастыратын рухани құлшылығымызды заңмен шектеп, діннің белгілі сенімдік шектеуімен басып, жаншып отырғанымызды аңғарудан да қалған, жоғарғы лауызымды басшыларымыз. Егерде  ұлттық наным, сенімді дін тұрғысында белгілі бір шектеумен, күшпен, заңмен тежеп отырса,  онда сенімде еркіндік жоғалып, рухни дамудың тежелуімен,қандағы тағдырлық  иманың да қараңғылқта қалып, жоғарыдан қуат он саулық нұры келмей,керісінше қарсылық күштердің өсіп-өркендеуіне жол ашылып, халық арасындағы ала ауыздықтың түрлі оқыс оқиғалардың, ысырпшылдықтың, табиғи апаттардың туындауына қолдау демеу беріледі, және мұны біздің ел билігіміз қолдап, дем беріп өрістетіп отырғаныда хақ. Әрбір құбылыстың қозғалыстың да белгсі алдын-ала түсіріліп біздің елеміздегі болып жатқан табиғи апатардың да, түрлі жол апаты, от апаты, су апты, аурулардың қамысқа түскен өртей қаулап дес бермей жатқанының да осындай нақты себебі  бары да хақ.

Бұндай иманан жұрдай болған, ортақ белгілі бір қозғалсты меңгерудің сеніміне, біліміне байланып қалаған, ұжымдық ақылға негізделген жүйеден шығудың нақты дәлелін, үлгісін Абай-Шәкәрім аталарымыз бен қазақ әулиелерінің даналықтары, тылсымнан берілген уахиға негізделген сандық ғылым тұрғысында 10-жылдан астам уақытан бері жазылып, белгілі бір оқырман қауымға ғана таныстырып келе жатқан қазақтық дәстүрмен, шексіздік танымға бағыталған рухани ар білімін, ел билік зиялы қауым тарапынан жәрдем, қолдау беріп таратылмақ түгіл, керісінше заң тұрғысында қудаланып, өз еркімен таратушыларға айып пұлдар салып, нәтижесінде құдайдың лағнетіне ұшырап, табиғи апатармен шығынға батып, еркісіз  ысырапқа жол беріліп, ортақ қазанымыздағы қазынаның орынсыз жұмсалуымен және ішкі рухни жағдайымыздың мүлде азғындауына да жол ашып қойылғаны да хақ.  Бұл ақпараттар ел билеуші мен зиялы қауымның заңмен, дүниемен салмақ салу арқылы жинаған беделдеріне нұқсан келтіргенімен, негізінде олардың болашақта абыройларын да қорғауға керектгін де аңғарудан қалғандары да сөзсіз. Себебі даналықтың көзі болған, имандылық қуат арқылы меңгеретін алтыншы күн мен ерекеше қабілетті тақуалықты меңгергендердің ашылатын саналық қуатылығы 70-бұтақты иманың белгісі, 7-ші күнді меңгеру дәстүріміз мүлде жоғалған, оған ұлықсат берілмей және заң тұрғысында тыйым салып қойғанбыз. Мысалға 6-шы күнді меңгеру үшін міндетті түрде бас киіммен жүру керек, бастағы есту, көру ағзаларының жолдарының ашылуына, мидағы сары суда тазармай маңдайдағы «бұйрық» яғни тағдырлық жазу жүректен екі үнін алып, өз қуатылығымен екі мидың арасын ойлау қабілетін жұмысқа қоса алмайды. Лай болса бұл негізнен 49-жастан бастап иман қуатына жалғанатын, 58-жаста 60-бұтақты иманды бектетін жын ғылымын меңгерген қазақта көңіл айнасы қуатанған, иманды адам баласы аз десек қате емес. Бұған алда нақты тылсымнан аянан деректерді келтіреміз. Неге десеңіз, мұндай бас киімнің қасиетін сақтау дегенді еркек түгіл, дінде парыз болған ианның ірге тасы, ұлттық сөз, ой байлығымыз, діл қазынамызды сақтауға арналған әйелзаттарына да көпшілік орында жаулық тартып жүруге тиым салынған. Яғни имандылықтың өркендемеуіне жағдай жасап,тажалдардың үстемдігін қазақ елінде толық заңмен бекітіп қойғанбыз да. Сондықтан бағзы замандарда кез келген білімсіз аталарымыздың меңерген иманың жеті киесін, қазір жоғарғы лауазымды дін басшысы, көш басышларының жануарлық жүйеден яғни 4-ақылдан аса алмай, осындай ақылдылық үлгісін кез келген жастың меңеруіне байланысты, мұндай сенімін иман қылып алғандарға олардың білімнен де жоғары білімнің, ілімнің барын түсіндіру мүлде мүмкін емес. Олай болса жан өлі, иман жоғалған, дінші ғалымдардың, дін басшыларның өзінде де. Сондықтан да ел биліктің қандай заңдарының да рухани тұрғыда кемшілігі  дә болып және әділетсіздікті, иманға қарсылықпен, ақылдың бөлшектенуіне, және «экстемистік» пиғыл ниетерді қалыптастыруға қызмет жасап жатқаны хақ.

Мұндай жағдайда төменгі санадағы тобырға, дүниелік тұрғыда ғана пайымдайтын, жануарлық жүйедегі және оныңда 12-жылдық белгісімен ұжымдық ақылдар жүйесінің топтарының қалыптасыумен және олардың өзіндік жүйелерінің тәртібі, белгілі бір шектері болып, өз ара да дауға түсу, билікке, дүниенің байлығына таласу деген сияқты дама-хайуандық итше дәмді сүйекке таласатын, бұл жолда өліспей беріспейтін де әрекетері де болады. Сондықтан мұндай топтардың беделді мүшелерінің қандайда бір мейлі әлемнің бар білімін тауысса да, осындай топтардың бір арасына кірді ме, енді онан жол тауып шыға алмайды да.  Секта- деген ұғымның тек дін ұстаным ғана емес, ұжымдық ақылмен белгілі бір мүдені қолдауға да негізделтіні білген жөн. Және мұндайлар құдайды мойындамайды, мойындағанмен білімдері де сенімінің тұрғысындағы ақылының шамасына қарай ғана қалптасып, шектелгендіктен шектеусізден келетін иман нұрын зейнетеп сіңіруге қабілетсіз болғандықтан, меңгерген сенімнің де ұлттық сипаты, дәстүрлік білімі шала болып, және олардың ұлтшыл ұраншыл болып кетулеріне де ата заңмен жол ашылып қойылған. Ал ел билеушілер мұндай топтардың басын біріктіріп, ұстап тұру үшін де, әлемдік ел билеу салтымен қалыптасқан; салмақ салу, күшпен басу арқылы жануарлық деңгейдегі қулыққа негізделген ақылмен, дүние табумен және түрлі қулық, айлакерлікке негіздеген жүйені қалыптастырып алғандары да сөзсіз. Және ел басымызға тағдырына жазылған иманың қуатмен, құдайдың берген ерекше қабілеті арқасында, халықтың тұрмысын әл-ауқатын жақсартуға, иманының көрсетуімен бас  қала тұрғызып жинаған абыройының арқасында ғана беделді қызмет қылып, бірақ жеке басына, ұлттық-ар ұят сезімдеріне зиян тигізетін, өсірмейтін, керісінше елдің қарғысын алудан мүлде рухани тұрғыда жетіле алмай қалғандар да көпшілігі имансыздар болып табылады. Иман қуатты іштен көрсетіп тұрмағанан кейін, ар ұяттан да хабар болмай, арсыздық жемқорлықтың бас көтеріп, елдің мүлкін тонаумен қалайда тез байыуға тырысумен, бірін-бірі жаныштап, қудалап, зұлымдыққа қарай әлкке түсіп жатқаны да сөзсіз. Мұндай жағдайда «Бас жарылса бөрік ішінде, қол сынса жең ішінде», дейтін арашашы болатын зиялы қауымныңда олардың алдында түк абыройы жоқ. Себебі білімінен артық асып тұрған , ақиретен жоғарғы сана таза ақылдан, иманынан алған  ақылдары да жоқ айтатын,  беделдері тақ пен дәрежесі және бөрікті аталып, 6-шы күнін меңгеріп жол табуға жөн сілтейтін адамдық жүйедегі даналық ақылдарын да таба алмай жүргендері сөзсіз. Ал енді құдайдың жамағаты саналатын дінші қауымның да сезімдік ақылмен ғана шектеліп, сенімдерін тазартып тұруға намаз оқып, Алллаға жалбарынып сыртқы өрісін тазартуды тура жол атап,  ішкі дүниесімен, парасатылықты меңгерумен, жомартық, ізгілік арқылы тазартатын жүрегін иманмен қуатандаратын тақулықпен мүлде шаруасы болмай, шариғатты мәңгілік жоба және Масһабымыз енді құдай болды. Бұрын, «Құдайсыз қурай сынбайды»  дейтін әулиенің ұрпақтары бүгінде «Масһабсыз, шариғатсыз қурайда сынбайтын»  қылып алды. Олар үшін құдай да, кітабын оқып тұратын ісі де өлген, себебі енді адам баласына түс көрсетпейді, уахи берілмейді себебі пайғамбармен бірге келмеске кеткен деп, өздерінің тажалдық білімін ел билікке де қостатып, арнаулы қаражат бөлдіріп, елді азғыруға толық билік алып алған.  Бұқра халық арсынан ізгілік, сауап арқлы өлілерді тиза қылып, зенет кимін әулие-әмилерден сыйын алуға, сапарлы болуға, аян кітаптрына тағдырларына жалғануға арнадлған ақазқтың негізгі жомартық дәстүрін, мал шашу ысырап және кедей болып қаласыңдар деген шайтандық байбаламды енді жоғарғы дәржелі лауазымдылардың да әдетіне айналып алғанын ешкім жасыра алмайды да. Егер енді иманыңыз іштен түртіп, оларға қарсы болсаңыз болғаны, иттерін дайындап, аңдып отырған ақылы кеміс, жандары жетілмей қалған шерік әскерлері, соңызға түсіп алады да ойына келгенін орындамай жазалмай тынбайды.   Және масһабтың ең тура жол екенін, жетілген имандылық ғылымын да меңгеретін әлемеге де ортақ адамзатты құтқарушы таза ақылдан пайда болғаны мойындатпай да қоймайды. Ал енді мұндай дін басында отырған басшыларының, дін сапшыларының  имандарына сай болатын, қарапайым сандық жүейеде Абай-Шәкірім және Ясауи баба еңбектерін түсініп, меңгергені былай тұрсын, біздің  иманы жетіле алмай жатқан шәкіртерімізде білетін сенім, иман, жан, рұқ, және пайғамбарлық қасиетпен, елшілік қасиеттердің айырмашылығын, олардың кітап-кісілгі болған  аруақтың қандай жағдайда қандай қуат болатын мүлде бейхабар, бірақ беделді басшылар тобында  иманның жоғарғы дәржесін меңгерген халықты басқарушы ақылшылар болып табылады.  Мұның артында халықтың жаппай рухани жетемсіздікпен, құдайдың да лағнетінің артып, қырғынға ұшыраудың, құлдыраудың барлық белгілері түсіп, ашық ескерттіліп жатқанмен, иманан жұрдай болған ел билеуші мен зиялы қауымнан шыққан басшыларадың, бағзы замандағы Пірғауын билеушілері сияқты дүниенің байлығымен құдайды да жеңбек болып, жан таласып жатқанына, заңмен қорғанып, халықты да солай үгіттеп жатқанын да қалай түсінеміз? Осындай биліктегі салмақпен сенімдік бедел жинап, елді басқаруда кереметілік көрсетік деп мақтанып жатқанымен, құдайдың ісіне иманың ақиқатына бәрбір тосқалуыл қойудың мүмкін еместігін, бұқара халықтың арасынан шықан талантылардың ар білімін, қазақ дәстүрін меңгеріп белгілі бір ақпаратық тұрғыда иман қуатын алып, жетістікке жетіп жатқаны да, сонымен бірге ұлттық жүректік қуаттардың, иман жарығының айналаға түсетін сәулесінің күн санап артып келе жатқаны да хақ.

Бағзы замандарда халықтың арасында бүгінгі күндей ақпарат тарату да уағыз айтуда мүмкін болған жоқ. Әсірісе қазақ халқында мұндай білім мектептері де, жазу өнері де аз болды. Бірақ жалпы қазақ қоғамы қашанда өзінің рухани біліктілігімен әлем халқына да үлгі болатын арыстарды шығарып отыруына не себеп болған деп сұраңыз? Бұл жерде жүрек айнасы, көңіл қуаты деген ұғым бар. Яғни қазақта үлкендер өз жасына лайықты ақылдың жоғарғы сатыларын меңгеру арқылы көңілдерінен шыққан нұр арқылы жанымен де соғыса білген. Інжіл жазбалрында Ғиса пайғамбармыз; «Шамды жаққанан кейін оны үстел астына жасасыңдар ма, әлде жарғы түссін деп биік жерге қоясыңдар ма?» деп астарлап ескерткен.  Яғни түнгі ұйқы кезінде мұндай жарықққа, көңілді шамына  айналған жандары арқылы жүректегі құпия сыр білімді, кез келген ұлтымыздың жастарына, жалпы халыққа аян арқылы тарата білген. Және көңіл  шамына үнемі май алатын жұбайларын да тақуалыққа жетелеп, жатыр жерін өртеп, рухани егінін егіп, малдық қуатын тазартып, қайратылықты меңгерумен бақсылық істермен де, ақпаратық тұрғыда көк отанын сыртан келген тосын нәсілерден қорғап тазарта да білген. Әрине мұны өмірден өткен әулиелер жаны рұқы арқылы атқарылатына және ондай жерлерге үнемі зияраттап, өз көлеңкелерін өткізіп, орнына жаңасын алып, рухани алмасуды да қалыптасыра білген. Енді қазақ елінде мұндай ақсақалық жасқа жеткендер, білімділер көп болғанымен, керісінше мұндай қызықтан жалғудан, балалық жастық, мастықтан шыға алмай,  ұлттық дәстүрлі дінімізге тән ақылдық сапалы қуатты меңгере алмағандықтан иманы да қуатанып он саулығына, көктегі ата баба мирасына, жұлдызына жалғана алмай, оның орнына жастардың кез келген төменгі дәржедегі екі арлықтағы; қаралықтарға , мақұлықтық  жүйедегі ақпараттарды меңгеріп, ұжымдық ақылдың құрсауына  қалғандарына да дәлелді, іс әрекетерімен шығармашылық өнерлерінен де аңғаруға болады. Қандай бір тіл жанашыры, ұлттың рухани қалін ойлаушылырдың бәріде; ана тілін, арсыз, имансыз, дінге сенімділіксіз-ақ түзеу керек, елді жер байлығын ешкімге бермей-ақ, қазақ халқына ғана бөліп беріп, байлық, дүние арқылы текті боламыз, таңбаны өзгертіп қасиетті боламыз, ел билікті түгел ауыстырып әділетті қоғам құрамыз, деген сияқты және атом қуатын меңгеруге болмайды қырылып қаламыз, ракетаны ұшыруға болмайды, зиянға қаламыз, деген сияқты өркениетілікке де, болашақ ұлтымызға әлемдік өнерге, ғылымға жол ашуға,  мұндай істердегі құдайға тәуекелге қарсылық білдіруді имандылық, ұлтық намысытылық деп түсіндереді. Мұндай түк әркетке айналмаған сөздерінің бәрін іс жүзінде ел билік жалғанға шығарып жатса да, арлану, ұялу деген жоқ әйтеуір аяқ астыннан елді дүрліктіретін бір имансыздққа құдайға қарсылықа негізделген ақпаратты таба қояды. Ал құдайдан аруақ арқылы хабар келді, дегенді өздері тексере алмайды, жұртты да сендіруге жол ашпайды. Сондықтан да қанша таланты және тазалықты меңгеріп, дін ісінде озық болған жастардың кемелдікке жетпей,  имандық қуаттың негізі тылысым ата-бабада мирас кітаптарға жалғана алмайды. Себебі жасының 40-қа толып 4-ақылы да түгелденіп, екі есті қатар меңгеруге 9-жыл сынақтан өтіп, елуге ер жасына толмай мұндай танымдық ақылдың көзі ашылмайтындықтан да енді сол жастарымыз  енді мүлде 4-ақылын түгелдей алмай-ақ, тәпсір білімін сенім негізін имандылық деп түсініп, өздері имансыз деп ұйғарған үлкендерге де ақыл айта алатын, кемеңгерге дін басшыларына, ақпарат жүйесін басқаруға да мүмкіндік алып, қатындар мен бала –шағаға елдің руханиятын басқартып қойған естіліктен, үлкендіктен жұрдай елге айналып алдық. Қырққа жетпеген ел басқарған жастың ақылы, білімі тасып тұрғанмен табиғатың жартлысна, құраның үкімін де өзгертіп 60 тағы қарапайым шалдан, мейлі намаз оқымас да, ізгілікті меңгеруден, иман тұрғысында биік болуы мүлде мүмкін емес екенін түсінуден де қалдық.

Сонымен бірге мұндай жағдайда, өзге ұлттың тазармаған, жынға айналған  нәсілдердің шабуылына,өзінің ата тегінің аруағының  ұлықсатынсыз енуіне жағдай жасауға; «Атыңды қазақшаласаң текті боласың» деген  жалған ұранмен қалыптасқан, имансыздыққа негізделген ата тегін өзгертіп, орыстан құтылдық, текті болдық деп ой жорығанмен, керісінше онан да төмен бағзы замандық, немесе бізбен арасы қайшылықта  және рухани жетілмеген өзге ұлттың нәсілдерімен жүктелуге жол ашуға да, осы зиялы атты қауымның тажал болып, халықты азғындауына да себепші болғаны хақ. Және рухани бекіп, киелігі кітапқа ұлттық кісілікке айналып үлгірген жазу емлесі, таңбаны өзгертіп, керемет тегі сапалы ұлт  боламыз, деген ұранмен де осындай өзге елдің ескі ақпаратарына жалғануға, жастардың азғындауына да жол ашуға арпалысып жүрген ұлтшыл аталған иманды азғырушылар  да жеткілікті. Рас бұрынғы замандағы аталарымыз имандылық тұрғысында аздыратын орыс ұлты мен қытай халқынан сақтануды ескертіп кеткен. Бірақ ол кезде сондай рухани жағдайдың да мәні болып және уақытың қозғалысы мен дәуірлік білімділікте шектелулі болған еді. Ал қазірге кезде қанша жыл орыс ұлтымен бірге өмір сүріп, тілін де, білімін де, адал, арамын да араластырып, тазартпай алып, нәсілдік текте бейімделумен әбден тұтастыққа жақындап, ұлтық тұрғыда өшуге айналған да, енді керісінше егемендігіміздің арқасында орыс нәсілі әрі европалық нәсілдерге арадағы көпір болып, біздің жалғанатын тұрақты рухани қуатымызға айналып, мұндай себепті, ұлттық дәстүрлі дін салтымызбен оңай өңдеп, болашақта орыс ұлтына да, керісінше имандылық арқылы біздің нәсілдік белгімізден қауіп төндіруге, оларды қазақтандыруға мүмкіндігіміз зор екенін, әрине иманға қарсы тажалдардың да мұны ерік-жыны мойындап, қаламайтыны, қалайда қарсылық білдіріп жоғалтуға тырысатыны да сөзсіз. Олар иманды сенімен айрбастап алып, жалпы иман деген ізгілкпен, ғылымен, ақылдылықпен байланысты орыс халқның иманды зияларынңың үлес салмағы қазақ халқынан әлде қайда артық екенін, мұны Абай-Шәкірім, Мәһүр Жүсіп аталармызда, имандыларнан үлгі, ғибрат алуға насихатап кеткенін мойындауға да шарасызбыз. Мұндай сенімде қарсылықтың пайда болуынан, иманмен сенімнің арсын шайтанмен қосып, бәрбір біздің жанымызға кері әсері бар сіңіре алмайтын рұқтық қуаттарға яғни  жаны, қылығы, әрекеті  бөлек өзге нәсілдерге жалғануға тура келеді ұрпақтарымызға да. Сол сияқты қытаймен арада енді қазақтың миллиондаған нәсілі өсіп, имандылығын сақтай отыра өркендеумен, бұл біздің рухани тұрғыда, екі жеп биге шығуға зор мүмкіндіктің де тууы еді. Бірақ мұны да қалайда жоғалтуға, иман қуатрын жоғалтып аздыруға жан салып кіріскен, екі жағынан да ұлтшыл аталғандардың, жер анамен ұрпақтарың  иман кіндігін ажыратумен, өлілерді қараусыз қалдырумен, нәсілдік қуатын әлсіретуге, жасап жатқан қарсылық  әрекетіне жан ғылымы тұрғысында баға беріп пәтуаға шақырып, ортақ келсімге және ұлттық тектілікті жетілдіруге, жанның өркениетіне  құдаймен арда аруақ арқылы аянмен әрекет етуге де шақыруға да біздер үшін жол жабық.

Неге десеңіз, біздің барлық ақпараттық мекемелермен, ақыл беруші орындарымызда араптың берік сенімге негізделген салтын және иман тұрғысында тәпсірлік жетілмеген білімін меңгере сала және мұндай ақылы толмаған жастардың үлкен кісілермен тең дәрежеде ақылшы болып, жастарға кері ықпал жасап, олардың жалған білімінің кітап болып жазылып, елімізге кең таралуына жағдай жасаған, ел билік, зиялы қауымның лауазымды үлкендердің әрекетеріне тосқалуыл қойып, және ең болмағанда танымдық тұрғыда қателігін тауып айта білетін, үлкендік ақылдың жағдайын қалыптастыратын,  жүректен қуат, көңілдің айнасының (иманың нұрының, қуатының) пайда болуына онан жоғары тұрған даналықтың, 6-күнді (чакра) меңгерудің амалы мүлде ақыл-ойлық, рухани білімнен де ұғымнан да шығып қалғаны кедергі болып тұрғаны да хақ… (жалғасы бар)