«Жұмақ әйел затының табаны астында» деп дана аталарымыз өсиеттеп кеткен. Бұл мақал біздің ата салт-дәстүріміздің әйел теңдігін сақтау мен құрметтеудің көрінісі мен жалауы десек те болады. Сондықтан гүлді жұлмауға, гүл өскен жерді себепсіз басып ластамауға тыйым салып отырған. Гүл – ұжмақтың белгісі деп түсінген аталарымыз.
Байтасов Т.К. жеке блогы
Ата-жолы, Ақиқат бастауы 1-кітап; 3-ші бөлім. Алматы қаласы.
Сабырлық қайдан пайда болады, орны, мекені қайда деп көп қазақтың үнемі ойында түрткілеп тұратын сауалдың бірі болу керек. Негізгі бағыт-бағдар алу үшін Пайғамбарымыздың дұғасына ой жүгірсек; «Я Раббым, маған таусылмас иман, жақсы мінез, шүкіршіл жүрек, сабырлы тән, зікіршіл тіл, тағдырға разы болатын қайырлы өмір, дұрыс ұрпақ, дүние мен ақыретте жақсылық бер.
Адамзаттың жер бетінде қаншалықты өмір сүріп қандай сыйға еге болуы дұрыс еңбек ете білудің жемісі болады. Ал қайғы-қасірет те, ұрпақтың азуы мен жер бетіндегі халықтардың жоғалып кетуі де еңбек етудің мақсаты өзгеруіне байланысты. Сондықтан әрбір сынақ еңбекке беріледі. Сый да еткен еңбегіңе қарай зейнеттеледі. Бейнет етсең ғана зейнетке жетесің.
Еңбектің екі түрлі мақсұты болмақ, оны қалау деп атайды. Тән қалауына байланысты еңбек тәннің мұқтаждығын өтеу, шынықтыру, ыстық-суықтан әр түрлі ауру-сырқаулардан қорғану мақсатында қоршаған өмір сүрген ортаға, заманға тәуелділікте жетілсе, ал екінші жан қалауы
Адамның рухын аспанға көтеріп, табиғи қабілеттерін шыңдайтын; Икемділіктері және нәпсі мен жан қалауының қажетін екшеп елейтін; Өмірдің түрлі бұрылыстарына деген пікірлерін түрлендіріп реттейтін; Құштарлық, құмарлық, ынтықтық, асықтық нәпсілік сезімдеріне шек қойып, асытып-тасытпай жамандықтардан қорғайтын; Сыртқы жан киімін, түйсігін және ішкі сезім қуаттарын тасытпай, кірлетпей қорғайтын; Жүрек жұмысын қалыпты ұстап көңіл татын тазалайтын; Ойды бағыттап, кеңітіп даму мен кемелдік шыңы қанағатпен ынсап шыңына көтеретін – Ғибадат! Әр елдің шаруашылық жүргізу әдістеріне қарай ғибадатын; жеріне, суына, тіліне, заманына қарай орындауға тиісті қағидасын әдет-ғұрып, салт-дәстүр деп атайды. Әдетті ғұрыппен біріктіріп, заманына қарай қайталап орындай білуді намаз деп атаған абзал.
Көп дінтанушы ағайындар баспасөз, көгілдір терезе беттерінде қазақта дінді танытатын басылым, шығармалар аз деп шағым да айтып, сондықтан ислам туралы насихаттарды өзге елден көшірумен ғана айналысады. Ал шындығына келгенде жалпы дінді тек Аллаға құлшылық деп, құлшылықты намаз оқу деген надандықтан осындай пікір қалыптасқан. Қазақтың бұрынғы өткен қай ақынын, жыршысын немесе жазушыларын, би, хандарының өсиет-өнегелерін, насихаттарын, астарлы сөздерін түсіне білген оқушыға дін туралы, яғни ар-ұят, ұждан, әдептен шариғат, киелі кітаптардан ғибрат айтпағаны жоқ десек өтірікші болмаймыз. Енді Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы
Бұл жасқа келгенше жақсы өткіздік пе, жаман өткіздік пе, алыстық, жұлыстық, тартыстық, әурешілікті көре-көре келдік. Енді жер ортасы жасқа келдік: қажыдық, жалықтық; қылып жүрген ісіміздің байлаусызын көрдік, бәрі қорлық екенін білдік. Ал, қалған өмірімізді қайтіп, не қылып өткіземіз? Соны таба алмай өзім де қайранмын.
Киелі кітаптардың насихатына жүгінсек адамзаттың өсіп, өніп өркен жаюы үшін екі түрлі ғылымды беріп қойғанда ортасы сол ғылымнан алған білім болып табылады. Тіршіліктің нәрі, өмірдің ақ бастауы дін ғылымынан басталып, сол ғылымның білімін оқып түсіндіретін жаратқаннан елшілерін заманына қарай жіберіп отырады. Ал өмірдің, жаратылыстың бізге айқын болған көріністерін
Әулие-әмби назданып, ояншы қазақ балам деп, жер ана кетті қозғалып, Тылсымнан тау-кие үн қатты! Ат құйрығын бұлаған, Қол жеткен жерін сұраған. Егескен жауы жылаған, Қызыл тілін безеген, Найзасын тасқа егеген, Намысын жатқа бермеген, жесірін сипап басынан, жетімін түзеп жасынан, Ата мекен жер үшін, Атадан қалған аманат, Өткеннен қалған өнеге, Бас кессең де тіл кеспе, «Дат Қазақ!» деген билерден, Жүрекке жетсе қасиет, Тылсымнан жетті өсиет!
Құран аяттары мен пайғамбарымыздың астары терең қасиетті хадистерін жалпы халықты былай қойғанда, арап тілін жетік білетін мамандардың өзі жігін ажыратып, пәтуа (шешім) шығаратын адам алдында мыңдаған хадистерді саралап, барлық Құран аяттарына мұқият көз жүгіртіп шығуы тиіс. Мұнымен қоса сол мәселедегі өз сахабаларының (әулие-әмбилердің) айтқан сөздері мен берген пәтуаларын (бәйіттерін) әрі кейінгі келген ғұламалар (Ясауи, Әл-Фараби, Абай, Шәкәрім т.б) көзқарастарын білуі қажет. Бұларды кез келген қарапайым адам ара жігін ажыратып шариғи (дәстүрлік) үкім шығара алмайды. (Әбсаттар Дербісалы пәтуасынан).
Ғылым мен ғалымдықтың мәні неде? Осы асыл сөздердің мағынасын түсінуден қалып, білім қалай пайда болады, ілім неден шығады дегенге толық жауап беретін жазушылар немесе «психолог» жан танушы ғалымдар, болмаса сөз табушы сәуегей «философтардың» еңбегін қазіргі таңда кездестіре алмайсың. Мүмкін жарыққа шықпай, баспасөзге жеткізуге қолы қысқа болып жүрген қазақ ағайындар, басқалай шабыт егелері болса алдын ала кешірім сұраймын.
Енді ғылымдық пен ғалымдықтың ара-жігін ажырату үшін Абай атамызға жүгініп; — Ғылым бағу? Жоқ ғылым бағарға да ғылым көзін сөйлесер адам жоқ. Білгеніңді кімге үйретерсің, білмегеніңді кімнен сұрарсың? Елсіз-күнсізде кездемені жайып салып, қолына кезін алып отырғанның не пайдасы бар? Мұңдасып, шер тарқатар кісі болмаған соң, ғылым өзі тез қартайтатұғын күйік деп ғылымға күтім болып және оны естіп, тыңдап және үйрететін шәкірт болу керек екендігі және ғылым тылсым сырымен байланыстылығын ескерткен.
