Байтасов Т.К. жеке блогы

          Дін мен Діл атты кітабында муфтият ғалымы «Ақидаң дұрыс па?» деген тақырыппен сөздер ұғымының  «хабари сипаттары» деген мағынада «сәләфиттер» т.б. діни топтардың құранды түсіндіру пікірі, тәпсірі, білімділігі деген мағынада түсіндіріп, «масһаб» ғалымдарының артықшылығын, тура сөзділігін, ғылымдағы жетістіктерінің артықшылығын дәлелдеген екен. Ілім мен білімнің ортасын тауып кемелденуді дін ғалымдарымыз; «ақида» деген ат қойыпты да, ал «ақидасынан» басқалай пәтуаларды жалғандық деп дәлелдейді. Мысалға; «…қарапайым халықтың басын қатырып жүрген «биғатшыл» (құранмен пәтуа беруші) топтар бар. Олар өздерін «сәләфтардың жолын ұстаймыз, біздікі ғана дұрыс» деп, хабари сипаттарға тәуил жасайтын Ашғари мен Мәтурули секілді әһлі сүннеттік ақида мектептерін ұстанатын қалың жамағатты да, мағынасын білмейміз деп Аллаға тапсыратын (тафуид жасайтын) шынайы сәләфтардың жолын ұстанатындарды да адасушылардың қатарына қосады.» (152-бет) Қайрат мырза тағы да сәләфтар деген діннің жолы бар екенін «ақидалап» (қайтсін енді, қазақта атау ұғымын ашатын сөз таба алмағасын!), Құранға ашықтай қарсылық білдіргенімен қоймай; «…Байқағанымыздай, табиғинге жататын, яғни сәләф деген атауға анық лайық Әбу Ханифа «истауаны» «орнығу, отыру, жайғасу» мағынасындағы «истикрар» емес екенін түсіндіріп отыр. Ал бүгінгі біздің ғана ақидамыз түзу деп, басқаларын адасуға жатқызатындар «истиуаны» истикрар деп түсіндіріп жүр. Бұл сонда қандай сәләфи ақидасы?» (156-бет) Енді бұдан ақылы сау, талағында биті бар қазақ оқырманы ештеңе де ұғып түсінбейтіні анық. Негізінен діншілердің осындай өздерінің арам ниеттерін жасырып білдірмеу үшін, араптың күрделі сөздерін сол қалпында жалауға айналдырып, арап тілін бүлдірумен ғана емес, құран аяттарын да оп-оңай ертегіге айналдыра біледі де, арзан ақшаға яғни ұғымын жоғалтумен өз пайдасына қарай шешеді. Әбу Ханифа масһабы дегеніміз діннің тура жолы яғни сәләфтық жол екен.

      «Ислам, яғни мұсылманшылық көпке жария, шарият амалдары ашық түрде орындалады. Имандылық ділінде.» (321-өсиет) Пайғамбарымыздың бұл өсиеті бойынша ислам діні дегеніміз жалпы шарият амалдарын орындау арқылы мұсылман болуда деп ескертеді. Енді қазіргі таңдағы Ханафи масхабы ұсынып отырған дін амалы тек мұсылмандықты қалыптастыру  екені де осы өсиеттен-ақ белгілі болып тұр. Сондықтан Ханафи масхабын меңгеріп «Иман келтірдім» деген сөздің де жалғандығын және иманның тек ділмен яғни ұлттық ерекшелікке қарай әйелдер қанындағы ділдік, гендік белгімен ғана байланысты екенін де ескерткен. Сондықтан да енді ділге жалғану үшін пайғамбарымыздың; «Мен жеті сүйекпен сәжде жасауға бұйырылдым» деген өсиетінен сәжденің яғни Аллаға міндетті болған құлшылықтың 7 сипаты болып, ал бұл амалдарды орындау арқылы ғана «мүмін» болып аталатынын білген жөн. Енді шариғат, яғни дін ісі, намаз да 4-еу; ораза, намаз оқу, зекет беру, хаж болып, ал бесіншісі ұлттық негіздегі мұсылмандық қарыздар болып; Абай атамыздың өсиетімен; имани гүл, үш сүю болып табылады.

         Бабалар өткен сара жол Ата жолы — «Алла жолы»!

               Аса қамқор, ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын!

      Ақ сөйле тілім, ақ сөйле! Жүрекпен тергеп нақ сөйле! Жамандықты қашырып айт! Жақсылығын асырып айт! Тексіздікті белінен басып айт! Тектілікті тереңнен тартып асылын айт! Жау жағадан алғанда иттердің етектен тартқанын айт! Елдігін, дәстүрін сатқан, жастардың тасырын айт! Діншілердің момын қазақты бөлшектеп іріткіге түсіргенін айт! Талай белгісіз жатқан шежіренің ғасырын айт! Европашыл әкімдердің жасығын айт! Байлықтан басқаны ойламайтын ғалым мен молдалардың арам ниет ауздарының сасығын айт! Қасиетті кітаптардың ғылымын айт! Әулие бабалардың тура жолды салған қасиетті қастерлі  білімі мен ілімін айт! Аманатты айт! Жасырмай жасық болмай ашығын айт!

Мұсылманның негізгі шарты және намаз орындауы.

    Пайғамбарымыздан: «Барлығың бақташысыңдар, сондай-ақ барлығың баққандарыңнан (қол астыңғыларыңнан) жауапкерсіңдер, бастық бақташы ғой, сондықтан қол астыңғылардан жауапкер еркек үй бағушысы және  ол баққандарынан жауапкер. Әйел ерінің үй ішінің күзетшісі, қожайынның «малының күзетшісі. Сондықтан ол өз қол астындағылардан жауапкер.» (22-өсиет) Бұл өсиетпен пайғамбарымыз мұсылмандық және Аллаға құлшылық жасау дегеніміз бақташы болу екенін ескертеді. Сондықтан әрбір пенде өмірде өз орнын біліп; жақындық, туысқандық, бауырмалдық  қатынастарды меңгеру үшін  өзінен төмен тұрған әрбір жақынына қамқоршы болып, жөн сілтеуші, яғни бақташы болуды меңгеру керек. Сондықтан бұндай қасиет, қабілеттерді құлшылық намаздарын меңгеруді; «Жақындарыңа жақсы қарым-қатынас жасауды үлкендеріңнен үйреніңдер. Өйткені, ағайындармен жақсы болу, ағайындар арасындағы сүйіспеншілік, малда көбею және өмірде береке болып табылады.». (Термизиден. 5-өсиет) деген өсиетпен әрбір ұлттың өзіне тән салттық, дәстүрлік, әдет-ғұрып ұстанымдарын сақтауды қатаң тапсырған екен. Бұл қағиданы мұсылмандық қарыздар деп атауымызға да болады. Абай атамыз; «Махабатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті. Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп, Және хақ жолы осы деп әділетті…Имамдар ғибадаттан сөз қозғаған, Жақсы оймен иманды білді ойлаған, Иманның тазалығын жақсы ұқтырмай, Сыртын қанша жуса да, іші оңбаған…Мүмін болсаң, әуелі иманды бол, Пендеге иман өзі ашады жол, Шын илан да, таза ойла бір иманды, Мұнафық намаз қылмап па, мағлұм ғой ол..» деп мұсылмандықтың  негізгі шартын түсіндіріп, әуелі иманды болып, яғни иман тазалығын, жан білімін меңгеріп, рухыңды және ішкі жан дүниеңді тазарту арқылы ғана қандай ғибадат жасауың, намаз оқуың яғни сыртыңды, бойыңды тазалауыңа болады деп түсіндіреді. Олай болса мүмін болу махаббатпен іс қылудан пайда болады екен. Енді жаратушымыз жалпы махаббатты қалай жаратты? Ал, махаббат деген қандай ұғым? Пайғамбарымыздан; «Алла тағала әр нәрсені жаратып, жарату жұмысын бітіргенде, жақындық «хұзырында (жақыннан) безінуден сиынамын» деді. Жақындық деген табиғат Аллаға осылай жалбарынды. Алла тағала; «Я, жақынына жақсы қарым-қатынас жасағандарға мархамет етуіме, туысынан безгендерге мархамет етпеуіме разы болмайсың ба?» деп бұйырды. Жақындық: «Я, раббым, ризамын» деді. Алла тағала: «Міне бұл сенің хақың» деп бұйырды. Алла тағала мен «Жақындық» делінген табиғат арасында осындай сұхбат өткен, яғни әлем жаратылғанда-ақ жақындыққа мән берілген.» (Әбу Хурайрадан 6-өсиет).

     Олай болса, біздің құдайсыз ойшылдарымыздың «жаратылысты табиғат өзі жаратты» деген түсініктерінің өзі әлемді, адамзатты «махаббаттан- туысқандық, бауырмалдық, сүйіспеншілік» деген себептік байланыс, әрбір жанды жаратылыс егесін бір-біріне жақсылық жасау арқылы жақындасудан жаратты деген ұғым пайда болады. Сондықтан «Жақындық»-Махаббат деген себептің өзі болып, сезімнің бар жерінде ғашықтық та, асықтық та, құштарлық та, жаратылуға құмарлық та пайда болып, бірақ оның мақсат, мүддесін, хақтың жолын анық біліп, мүмін болу үшін ғибадат жасап; әуелі ішкі жан-дүниеңді тазалауды меңгеру, яғни бақташылық қабілетті үлкендерден, ағайындардан, ата-анаңнан, шежіре-тарихтан үйрену шарт. Және махаббатпен адамзат бір-біріне жақсылық жасауда өзара жарысу үшін ұлттарға, руларға бөліп, түр-түстік ерекшеліктермен бейнелеп және бұл хақ жолда әрбір ұлттың өз ұстазы да бар. Және заман өзгерісіне қарай ұстаздардың, елшілердің де міндеттері де әр түрлі болып, ал жалпы ұлттың ортақ тарихи шежіресі, ғұрыпнама нұрландырушы ғылым кітабы болу керек. Міржақып Дулатов атамыз: «Тарих дейтін-бұрынғы заманның жайынан сөйлеп тұратұғын, бұрынғы өткен кісілердің ісінен хабар беретұғұн бір ғылым. (Тарихат) Қазақтың көбі оны «Шежіре» деп атайды. Бұ заманның ғалымдары тарихты ең оңды мағлұм деп түсінеді. Тарих түзу жөнді (жолды) үйретуші деп айтады. Тарих-халықты түзу жөнге сілтеуші болса, оған дүниеде түзушіліктің кітабы, тіршіліктің жол басшысы деуге де болады. Келешек күннің қандай болашағын білуге тарих анық құрал болады. Өзінің тарихын жоғалтқан жұрт, өзінің тарихын ұмытқан ел қайда жүріп, қайда тұрғандығын, не істеп, не қойғандығын білмейді, келешекте басына қандай күн туатынына көзі жетпейді. Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады. Дүниеде өңге жұрттар қатарында кем, қор болмайтын, тұқымы құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс болады. Тарих не айтады десеңіз, оның айтатыны мынау: біздің бұрынғы бабаларымыздың кім екендігі, олардың дүниеде не істеп, не бітіргендігі, қандай құты барлығы, ол құтын не орынға жұмсағандығы; істеп жүрген ісінің қайсысынан пайда, қайсысынан зарар көргендігі; бұрынғы бабаларымыздың досы-дұшпаны кім екендігі, не себептен бағы тайғандығы және соған ұқсас істердің барлығын тарих түсіндіріп тұрады. Бұрынғы бабаларымыздың басынан кешкен жақсы-жаман қандай уақиға бар болса, оның бәрі де өткендегі бір істің нәтижесінен туған болады. Сол секілді келешекте біздің басымызға түсешек бір оқиға осы күнде қылып жүрген ісіміздің нәтижесі болмақшы...».

    Қазақтың ел ағаларының «ұлттық сананы, қазақтың рухын көтеру» деп ұрандатып жүргеніміз осы тарихи  иманымызды қалыптастыру болып табылады. Олай болса әуелі иманды болу дегеніміз Алланың өзін тану жолындағы білімді меңгеру, яғни тарихи шежірені құраныңды меңгеріп, тағдырыңды түсіну. Тағдыр-тарих-шежіре-құран-Алланың Өзінен келген сөзі, адамзатқа ортақ түсірген рухы. Ал, онда Алланың «ӨЗІ» дегеніміз — жаралыс басы қозғалыс бірлігі; уақыт, табиғат және жақындық – махаббат қағидасы, Алланың растығы, барлығы — Бір Құдай болып шығады.  Енді бұл жаралыс басы қозғалыс, махаббат негізі болып, сол махаббаттан нәр алып, жақындасу арқылы әлемнің алуан түрлігін қалыптастыратын қозғалыс болып, адамзаттың жанын жаратқан. Бірақ адамзатқа тиісті берілген қолғабыс; махаббаттың, жақындықтың ішінде пайда да зияны да бар. Сондықтан махаббатың қолғабыстық себептерін замандық қозғалысқа, өзіңнің шамаңа, болмысыңа, қабілетіңе қарай өлшеп алуды намаз деп атайды. Пайғамбарымыз; «Алла махаббаттың 100 сипатын жаратып оның біреуін ғана адамдарға көрсетіп қойған..» деп ескертіп, осы қалған 99 сипатын таспихпен белгіліп қойғанын білген жөн. Дін имамдарының Алла тағаланың 99 есімі және адамзат ақылынан, жанынан тыс қарастырылып, қателесуді адасуды туындатқан хақтың жолы, жақындық-махаббаттың үлгісі екені де хақ. Раббымыздың өзара жақсылықпен жақындасудың,  адамзаттың ортақ мәмілге келуге жаратқан қолғабыс хикмет білімін, яғни таспихпен  белгілеп берген намаздың шарттарын кімнен, қалай үйренеміз деген сұрақ қана дау тудырып, халықтардың адасуымен, бөлшектеніп түрлі ағымдарға, ұстанымдырға бөлініп, өзара қырқысуға, зұлымдықтарға түсуге себеп болып жатқаны мәлім. Және де жаратқанның біздерге түсірген жол көрсетуші кітабы құранды түсініп меңгеруіміз керек екенін мойындамайтын мұсылман жоқ деп айтсақ жаңылыспаймыз.  Бірақ ол үшін де әуелі бабаларымыз тарихта қалай меңгергенін, қандай жағдайда өзара жақындап жақсылыққа жетіп, қандай жағдайда зиянға ұшыраған, біздерге берген аманаттарын, насихаттарын біліп, оқып тәжірибе намаз-амалдарын меңгермей-ақ, қайтадан негізгі бастаудан үйренуіміз керек деген пәтуа айтсақ, онда бұрынғы аталарымыздың да тарихтағы оқиғалар қателігін ғана қайталауды туындатады. Бұдан орыс халқының; «Ақымақ қана өз қателігінен үйренеді» деген мақалы да пайда болады.

     Міржақып атамыз иман келтіруді; «тұқымы құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс болады»  деп тарихты әр халық қанындағы иман өлшемі, гендік белгісі болған діл білімін меңгеруден ғана заманға сай жаңадан иманның белгілі дәрежесі, шамасы пайда болатынын ескертіпті. Бұндай қағиданы құран сүресінде «Мүминұн» деп атап және 23-ші санмен белгілеп және әрбір ұлтқа үмметтік ерекшелікті; 68 санымен, ал құлшылығы оңнан солға 86 санды сүременен және жер бетінде дүниеде кезекті алмасып, тіршілік етуші осынша негізгі үмметтік, нәсілдік белгі болатынын ескерте отыра, әрбіріңнің үстеріңде бақылаушы «Тарық» жұлдыздарың бар «Төртеулеріңді (діл мен тілдік білімдеріңді) түгендеп, бесіншіңді тарықтан іздеңдер» деп ескертіп; «Олар сөзді зерттемей ме? Немесе оларға бұрынғы аталарына келмеген нәрсе келді ме? (68) Немесе пайғамбарларын олар танымады да сондықтан оған қасарысады ма?» (23-69)  деген аятпен 69 санды құпиядан, кітаптан өз пайғамбарларыңа сөздеріңді, нахылдарыңды зерттеу арқылы иман жолын іздеңдер деп бұйырыпты. Ал, исламда мұндай мүміндік сипатқа жетуді тарихат деп атаған да, бірақ кейінгі дін топтары тарихты меңгеру білімін тастап, тек сәжделік тәжірибесін ғана алып, одан әрі намаз оқуды жетілдірумен ғана айналысып кеткендері да хақ. Осы 69 санды кітапты алғашқы болып құпия сырын ашып берген Ясауи бабамыздан қалған ілім жолын, иман жолын, заман біліміне қарай қарапайымдап өлеңмен өрнектеп, ішкі сырларын, аяттарын тәпсірлеген Абай-Шәкәрім аталарымыздың насихатынан негізгі дін иманымызды, масхабымызды, тарихатымызды, мағрипатымыздың да қағидасын түсініп білуге жаратушымыз біздерге құранның рахметін шашып қойыпты. Абай атамыз да қалай мүмін аталуды, яғни тарихи иман біліміміздің пайдалы, пайдасыз жақтарын ажыратып алуды 23, 123, 223, 212 т.б көптеген сандардың ішіне жасырып, өлеңмен өрнектеп, негізінен рух сырын насихаттап кетіпті. Ал Шәкәрім атамыз ішкі жан сырының білімін, насихатын түсіну үшін, әуелі рухани аталарың Абайды танып, сосын ішкі сырын менен ізде дегендей құпиялап кеткен. Абай атамыз мүміндіктің негізгі шартын 23-ші қара сөзінде; «Қазақта бір қуаныш, бір жұбаныш» бар деп ескертіп; «..Ғылым көпке келіп пе? Біреуден тарап па? Хикмет көптен тарай ма? Бірден тарай ма?… Тұқымымызбен аузымыз сасық болушы еді деген жаман күйеу қалыңдығын жеңіп пе? Көңілің сол сөзді разы қылуға жетіп пе? Ендеше көбіңнен қалма, сен де аузыңды сасыта бер деп пе!?» деп сасық сөзді дін ғалымдарының пайда болатынын, олар елге бақташы болып, көптің соңынан ертіп, елді аздыратынынан аулақ болыңдар деп, «Ғиса пайғамбар-рух, сөзі — күйеу, жан-қалыңдық» деген інжілдің құпиясын астарлы сөздермен тәпсірлеп кетіпті. Сондықтан інжілді түсінбеген аузы сасық, рухты түсіндіруші дін-күйеулерден абай болыңдар, дінді хикметтен, ғылымнан, бірден, кемелдерден, Алла достарынан үйреніңдер деп; «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат, Екі түрлі нәрсе ғой сыр мен сымбат. Арзан, жалған күлмейтін, шын күлерлік Ер табылса жарайды, қылса сұхбат…Жолдастық, сұхбаттастық — бір үлкен іс, Оның қадірін жетесіз адам білмес. Сүйікті ер білген сырын сыртқа жаймас, Артынан бір ауыз сөз айтып күлмес..»(23-өлең) деп әуелі өмірлік сырласыңды, жақсы сұқбаттасыңды, Алланың жақынын, сүйікті ерін, досын тауып үлгісін, сөзін, үйреткен білімін ал, сонан кейін өзіңе лайық жар таңдап отау құрып, жақындықты махаббатты қалыптастыр деп; «Ары бар ұяты бар үлкенге сен, Өзі зордың болады ығы да зор.» деп аруақтық білімді, дәстүрімізді ескертеді де; «Өлсе өлер табиғат, адам өлмес, Ол бірақ қайтып келіп, ойнап-күлмес. «Мені» мен «менікінің» айрылғанын «Өлді» деп ат қойыпты өңкей білмес… Мені (рухымды) қайда екенін біле алмасың, Терең ойдың телміріп соңына ермей. Дүниеге дос ақиретке бірдей болмас, Екеуі тап бірдей боп орныға алмас. Дүниеге ынтық, мәшхарға амалсыздың Иманын түгел деуге аузым бармас.»(123-өлең) Өлгенмен де адамдығы, әулиелігі өлмейтіндерден, ата-баба рухынан күдер үзіп, жақындықпен жалғанбай, құр сәжде ғибадат пен жақсылық жамандықты дүниемен ғана бағалап, ақиреттің сырына, тылсым үніне үңілмей, рухыңды түгелдеуге, «мәшхарға»-ақирет өміріне, өлілерді риза қылу үшін Алла жолына мал жұмсамай иманды түгел дегендердің бекер екенін ескертеді.

    «Жол кермек, жоба білмек, жиһан кезбек, Бой жеңбек,(жын, мал қуатын меңгеру) ер жігітке ғақыл (таза ақыл-рух) таппақ, Тағдырын көрушінің (аруақ) хақтан біліп, Көшелі өнер иесін жүрсе жақтап. Ниетің түзу болса сенің аппақ, Екі елі аузыңа қойсаң қақпақ, Сыбыр, өсек дегенді сырттай жүріп, Ғылым, өнер, мал таппақ, жұртқа жақпақ.»(223-өлең) Ел кезіп, киелі жерлерді аралап, қауымыңның тарихын, қателігін, қасиеттілігін Раббыңнан аянмен көріп, амал қылып, өз жобаңды, ақталу қағидаңды іздеп, әулиелерден батаңды ал, жамандықтан аулақ болып, сөзіңді бағып, өнер ғылым тап, сонда ниетің де болар аппақ деп түсіндіреді. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз (бейнеленген кітаптар) ешуақытта жалған болмас. Көп кітап келді алладан, оның төрті Алланы танытуға сөз айырмас. Замана, шаруа, мінез күнде өзгерді, Оларға кез-кезімен нәби (ескертуші, елші) келді. Қағида шариғаты өзгерсе де. Тағриф (аян, уахи-кітап) алла еш жерде өзгермеді… Руза намаз, зекет, хаж-талассыз іс, Жақсы болсаң, жақсы тұт бәрін тегіс. Бастапқы үшін бекітпей, соңғы төртті Қылғанмен татымды бермес жеміс.» Атамыз мүміндік намаз 7 парыздан тұрып, алғашқы үшеуін; махаббат-жақсылық, ізгілік деп; әуелі Алланы, жаратушыңды жаныңнан артық сүй; екінші адамзаттың бәрін алаламай бауыр тұт, мейірімділікті меңгер; үшіншіден түсірген әділетті жолын сүй!-деп осы үш намазды меңгермей, қалған соңғы 4-еуін орындағанмен мүмін бола алмайсың деп ескертеді.  Ол үшін де әуелі тарих шежіреңді меңгеріп, біліміңді жетілдіріп, жаратылыстың құпия сырына терең сүңги білмесең, қалай Алланы танып махаббатын, жақсылық-жақындығын түсіне аласың?,- деп насихаттайды. Және қауымдық, аруақтық тағдыр кітабың болған рухани кітабыңды оқып, адамгершілік қарыздарыңды орындамай, қалған ғибадаттың бәрі шала, мүміндік емес, тек мұсылмандық қана деп ескертеді. Мұсылмандық пен мүміндіктің ерекшелігін пайғамбарымыз; «.Мешіттерде мыңнан астам адам намаз оқиды, іштерінде бірде-бір мүмін болмайды. «.Кейін келгендер бұрынғы ғалымдарды надандықпен айыптайды». «.Дін ғылымы қалмайды, дін адамдарының орнына әкелінген надандар білместікпен пәтуа берді. Халалды харам, харамды халал дейді. Дінді сауданың (дүние табудың), жеке бас пайдасының құралы етеді.» деген қазіргі таңдағы ислам елдерінде орнаған қияметтік ауыр жағдайдың болашақта келетінін алдын-ала болжап кетіпті. Енді алғашқы үш сүюдің қағидасын «Тағриф алла» яғни Алладан түсірілген жоба, тағылымды аталарымыз; «Жаңбырменен жер көгерер, батаменен ел көгерер» деп рухани егінді егуді, жан ғылымын ескертіп кетіпті.

(Ясауи ілімінің намаздары мен масһаб намаздарының қателіктері. 5-ші кітаптан. Толық нұсқасын http://btk.atazholy.local/ сайтынан оқуға, жүктеп, көшіріп алуға болады)                                                                                                           

      Дін мен Діл және иман гүлі-мағрипат жемісі.

     Жалпы ислам әлемі дін білімінде негізінен; 3 топқа бөлінеді. Бірінші топтағылар Алламен арадағы қатынасты қалыптастырушылармыз деп есептеп, масһаб біліміне жүгініп, намаз оқып, масһаб ұстанушылар, мешітте отырушылар болып есептеледі де және осындай сипаттағы төрт түрлі масхабтық білім бар екені де белгілі. Ал, енді екінші топтағыларға; мемлекет пен қоғам арасындағы байланысты қалыптастырушылар болып; өздерін «фиқһ» ғылымының ұстанымшылары болып, түрлі діни топтармен халифаттар, табиғли жамағаттар т.б. мемлекеттің заңы, тек құран аяттары мен шариғат қағидалары арқылы басқару керек дегендер немесе құранға ғана жүгінеміз деген түрлі ағымдағы топтардың мүшелері болып табылады. Үшінші топтың мүшелері өздерін тарихат және сопылық ағымдарды ұстанушылармыз деп есептейтін, яғни «тассаввуф» ұстанымына жүгінетін, адам баласының моральдық құндылықтарын жетілдіріп, көркем мінез, нәпсіні меңгеріп, рухани кемел адамды қалыптастырушылармыз деген топтарды айтамыз. Қазақ елінде осы топтардың үш сипаты да өз ұстанымдарын насихаттаумен және осындай түрлі ағымдардағы топтардың арамызда бар екені де сөзсіз. Енді осы топтардың  бірінші түрі болған муфтиятық ұстанымызбен жалпы үкіметтің де қолдауына еге болғандарды жатқызып, қалған топ мүшелері де өз ұстанымдарын жүргізіп, бірақ барлығы негізінен ата жолы деп аталған әзірге қағидасы халықтың санасында, жадында, ділінде болғанымен, заман талабына ғылым, білім жетістігіне қарай дін бейнесі, ережесі қалыптасып, үлгісі қандай болу керек екені толық дәлелденбеген ұлттық дәстүрлі дініміз, яғни Ясауи баба көрсеткен, пайғамбарымыз негізін қалаған, тура жолды ұстанушылар төртінші топтағылар да бар екені даусыз. Ал шындығында Ясауи бабамыздың көрсеткен жолы, ілімі болған, пайғамбарымыздың бүкіл діндерді жинақтап және өзіне дейінгі барлық пайғамбарларға түскен нұсқаулардың құлшылық, намаз, ғибадат ерекшеліктерін 4 кітапқа біріктіріп және барлығын құран аяттары арқылы кітап қылып бекітіп, ғылымын негіздеп  кеткен тура жолының жалғасы яғни заман біліміне қарай құран сырларының қосымша ашылып, дін білімінің дәрежеленуі ғана болып есептеледі. Және ата жолының басқа дін топтарының қарсылығын туындатуына бірден-бір себептің негізі болған; Ол әрбір пенденің әуелі тарихын, шежіресін және ата-баба аруағын меңгерумен бір-біріне бауырластықты, жақындастықты, өлілер, ақирет өмірі арқылы қалыптастыру сияқты Абай атамыз ескерткен алғашқы үш сүюді меңгеруден, құлшылық істерін қалыптастырумен ерекшеленеді. Олай болса Міржақып атамыз ескерткендей; «…Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады. Дүниеде өңге жұрттар қатарында кем, қор болмайтын, тұқымы құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс болады…» әрбір өзін қазақ ұлтымын деген пенде баласы өз тарихын сүю арқылы Аллаға жақындау амалын, махаббатын қалыптастыра алады. Бірақ, бұған муфтият, масхаб дін имамдары қарсы болып, әуелі соңғы төртеуді орындау керек деген пәтуамен сондықтан ата жолы дін емес, секта деп айдар тағылды. Бірақ та алдыңғы үш сүюді қалыптастыру үшін  намаз орындау  амалы және шежіреге, жер ана рухына жалғанудың негізі хаж екенін дәлелдеу осы басылымның мақсаты болмақ. Сонымен тура жолдың негізі үш қағидадан, намаз амалдарынан тұрады. Оны аталарымыз; «Ілім мен білім ортасын ұстанбасаң, бүлін!» деп ескерткен.

     Негізінен барлық ғылым болсын, тіршілік, заманға сай нұсқаулар болсын, әуелі ілімінің адамзатқа меңгеріп, білімге айналдыруға арналған кітаптық құпия сыры, хикметі көк пен жер арасына сүйікті таңдаған құлдарына ғана түсіріліп, оқылып, сонан кейін ғана жалпы халыққа, әулие –әмбилердің көрсетуімен ғана білімін аян, түс, уахи-батамен оқып біліп, оймен іздеп, ақылмен өлшеп, белгілі бір ішкі сырларын анықтап, қажетімізге, қабілетімізге қарай пайда, зиянын ажыратып тұрмысымызға, тіршілігімізге, шаруамызға жақсылыққа қызметке қоямыз. Сондықтан да тарих, аруақ атты тұрмыс ұстазын білу осы ілімнің басты шарты болып есептеледі. Енді әрбір хикметке жалғанған адам баласы бұндай ілімнің нұсқауларын, намазын күмән келтірмей орындап, ішкі сыры құпия білімді ақылмен өлшеп қана қажеттісін алу шарт. Ал, Ясауи бабамыздың көрсеткен ілімі төрт негізден тұрып; шариғат, тарихат, мағрипат, ақиқат деп аталады. Шариғат негізінен кітаптар болып бекіген, тарихта қалыптасып, амалдармен көрсетіліп, ұлттық, рулық ерекшеліктерімен қалыптасқан дін ісі болып есептеледі. Исламда шариғаттың ортақ  білімін масхаб деп атап, яғни дінде бағыт немесе жолға қажетті керегіңді алатын білім базары деп түсінген жөн. Ал, шариғат неге жол бола алмайды?-деп сұраңыз.  Жол дегеніміз қиямет-қайымға яғни адамзаттың тіршілік соңына дейін берілген тағдыры, яғни құпия ілім болып саналады. Сондықтан енді шариғаттың заманға қарай жетілдіру ілімін тарихаттан, ал тарихаттың ілімі мағрипатта болып, ақиқатта барлығы нәтижелену керек.  Енді ілім мен білімнің ерекшелігі неде?- деген сауалдың пайда болатыны да сөзсіз. Ілім құпия, хикметтермен заман білімін жетілдіру, тазарту, тозғанын жаңалау үшін тек жекелеген Раббымыздың сүйген ер құлдарына ғана оқылып, сондықтан оларды кезінде пірлер, ұстаздар яғни ілімділер деп атаған. Енді осындай заманына қарай көрсетіліп, оқылып отыратын ілім сырының амалдарға, намазға айналуынан «заманаға» (дәуірлік сипат) қарай білімге айналып және болашақ ұрпақтарға орындайтын шариғаты, дін ісі болып бекіп, дін білімін масхабын да жетілдіріп отыру қажет. Сондықтан да тарихатты меңгеру яғни тарихты меңгеру Абай атамыздың ескерткен үш сүюдің негізін қалайды. Онда шариғатты қайда қоямыз деген сауал да пайда болады.

      Шариғат негізінен бекіген дін ісі болғандықтан және мыңдаған жыл ата-баба, аналарымыз амалға айналдыруымен осы тарихи шежіре біліміміздің өзі болып және оны әдет-ғұрып, салт-дәстүр болып қалыптастырып үлгіргендіктен, оны білмеу жалпы дінге қарсылық болып саналу керек. Олай болса, күнделікті және ежелден қалыптасқан тұрмыстық салт-дәстүріміздің өзі біздер үшін шариғатымыз, масхабымыз болу керек. Тек қана мұндай ұлттық сипаттағы шариғатымызды имамдардың, масхаб білімділері еңбегімен салыстырып, кітаптарын оқып қателігімізді түзеп, кемісін толтырып, бейімделіп отыру әрбір пенденің жеке ісі болу керек. Ал, тұрақты істерді белгілейтін діни білім болғандықтан шариғат жол емес, діндегі әрбір пенденің міндетті түрде меңгеруге тиісті парыздық, сүннеттік бағыты ғана. Сондықтан масһаб, шариғат білімін ешқандай да дін тобы немесе ислам елдері де жоққа шығара алмайды, шығаруға да болмайды. Ендігі білуге міндетті болған шариғат не берді, тарихат не берді, сол сияқты мағрипат, ақиқаттан адамзатқа, жеке адам баласына қандай рухани пайда бар? Қазақтың шариғаты да тарихат, мағрипаты да әдет-ғұрып, салт-дәстүріміздің ішінен білімін ажыратып табуға болатынын аңғару әрине қиын. Ол үшін де масһаб білімін терең зерттеп меңгеру де қажеттілік. Ал, адамзатқа жалпы шариғатты меңгеруден, арамнан сақтанып, абыройын зинадан қорғаудан, құдайға құлшылық жасап, намаздарын оқып орындаудан тек қана жақсылық яғни  пайғамбарымыз ескерткендей махаббаттың, жаратушыға жақындықтың бір сипатына бөленуміз де хақ. Мысалға, шариғатын бұзбай, тәнін зинадан қорғаған әйелдің ділі, дені сау, ұрпағы текті, қасиетті болып және өзінің өмір жасы да ұзақ болып, сонымен бірге еріне беретін құпия імүндік қан қуаты да шариғаттық амалы жоқ, жалаңаш әйелден әлде қайда жоғары және қайғы-қасіретке аз ұшырайтынын және ондайлардың кейінгі жер бетіндегі қалған ұрпақтарынан; 100 жылдан кейін де өз көрінісін беретініне әзірге мүлде ақылымыз жете де алмайды. Бірақ осындай исламның  негізгі шариғат құндылық, парыздық ұстанымдары қазіргі таңдағы әлемдік ойлау жүйесіндегі қалыптасқан гендерлік, партиялық жолмен адамдар арасындағы қандық теңдікті қалыптастыруға, моральдық тұрғыдан қайшы болып, адамға пайда бермейтін,  теңдіктерді терістейтіні үшін де білімді қоғамда алауыздық пен ислам дінін жек көрушілікті қалыптастырады. Яғни адамзаттың тек білімнің ғана соңына түсуден, шариғат білімі жетілмегендіктен, және замана білімі болған тіл білімнің арасында қайшылықтардың болуы да басты себеп болды. Бұл жағдайдың басты себепшісі де заманға қарай берілетін ілімнің тоқтап, әулиелердің, қасиеттілердің арты үзіліп, шариғат, масһаб білімін жол, яғни құпия сырлы ілім деп қабылдаған дін ғалымдарының надандықтарынан осындай ислам дінінің құлдырауына соқтырды десек қателеспейміз. Аталарымыз ескерткен; «Ілім мен білім ортасын таба алмасаң бүлін» деген теңдіктің жоғалуынан және таразының екі басын теңестіретін ортасының қандай білім болатын өлшем бірлігін меңгере алмаудан пайда болды. Сонымен үшінші анық және хақтық білім қазақ түгіл, жалпы дін әлемінде жоғалғаны да сөзсіз. Ал, шындығында үшінші хақиқат білімнің жемісі болған және әрбір ұлттың  әдет-ғұрып, салт-дәстүрі бойынша ғана, яғни тарихи шежіремен жинаған абырой бойынша және әрбір қоғам мүшесінің өз әрекеті, істері саласында және қоғамға, өз ортасына, дін ұстанымына сіңірген еңбегіне қарай, ұлтына сай теңдікті қалыптастырған жағдайда ғана қоғамның ар-ұяттылығын, адамдардың ақыл-ой еркіндігі қалыптасып, рухани жетістіктерге, бақытты қоғам құруға болатынын ақылымыз жетіңкіремейді. Сондықтан ондай ақылды тек нақты өмірлік тәжірибелерімізді, тарихымызды, шежіремізді, әдет-ғұрпымызды меңгеріп зерделеу  арқылы, тарихымызда болған сынақтар мен қателіктерді көру арқылы ғана анықтық біліммен салыстырып, естілік, парасаттылық, ішкі құпия зайырлық қуатын жетілдіру арқылы ғана өлшеп біле аламыз. Әрбір заман өткен тарихтың көлеңкесі және сол оқиғалардың, адамзат мінез-қылықтарының түрленіп қайталануынан пайда болады. Тарихымызда өткен әрбір рухани дамудың, жетістіктердің адамзаттың сол заманға сай ақыл-ой, білім жетістіктеріне қарай күмәнді, күнәлі жақтарының да болып, соларды жеңу барысында теңдіктің сақталғанын ескерсек, адамзаттың білім-ғылымы өркендеген сайын, күнәлар мен күмәнді әрекеттердің, қылықтардың да жетіліп, бұрынғы адам баласына пайда келтірген білім жетістігі, енді мүлде кері әсерін тигізетінін ақыл-ой біліммен анықтау мүмкін емес. Әрбір ұлттың бір тұтас ислам діні шариғаты ортақ болғанымен, масһабтық білімі тарихпен сабақтасып қана жетістіке жетуге болатынын Міржақып атамыз; «…. Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады. Дүниеде өңге жұрттар қатарында кем, қор болмайтын, тұқымы құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс болады.» Бұл жағдайды да Раббымыз; «Сендерді ұлттарға, руларға бөлдім, бір-біріңмен қарама-қайшылық жағдайда өз ара жақсылыққа жарысыңдар.» деп ескертіп махаббатты, өзара жақындықты меңгерудің, ұлттық яғни үмметтік ерекшелігі болатынын қатаң тапсырған. Міне діннің де құпиясы және өз заманына, ұлттық, тілдік ерекшелігіне сай жетілдірудің қажеттілігі де осында тұр.

     Пайғамбарымызға құран 40 жастан бастап келіп, сонан кейін арап халқы жаңа діннің туының астына кіріп барып, исламдық шариғатты меңгере бастады емес пе? Онда да,  есі толық білімді сахабалар үлгілері арқылы ғана. Олай болса, әуелі діннің тарихы, шежіре білімі де бұрыннан тәжірибесін, пайда, зиянын анықтап меңгерген халықтардың үлгілері, тәжірибелері арқылы түсіндіріліп, ал жаңадан түскен ілімге байланысты ақылдың-ойдың тазаруымен, діннің білімін меңгеру арқылы және өзге халықтардың тәжірибесіндегі жіберген қателіктерді түзеумен сол заманына қарай жіберілген сынақтар мен қиындықтарды жеңе білу арқылы ғана діннің тазасы қалыптасып, әлем өркениетін де өзге халықтардың да діндерінің өркендеуін қалыптастырғаны сөзсіз. Бұрын тарихта болмаған және тәжірибеден өтіп, пайдасы  мен зияны ажыратылымаған дін ісін, шариғатты бірден араптан бастап қалыптасты деген надандықтың да үлкені екені сөзсіз.  Олай болса дін қашанда, өткен замандарда ғұламалар, әулиелер меңгерген тарихаттан, яғни шежіре, ата-баба әдет-ғұрыптардың мәнін, құндылықтарын меңгеруден басталып, сосын заманға сай салт-дәстүр қалыптасты. Және әр халықтың дінді меңгеру барысында өзіндік қолтаңбалары, діни салттық қағидалары қалыптасып, арасынан пайда болған данышпандары арқылы ұлттық білімі, ақыл-ойдың философиялық дүние танымы, ұлттық адамгершілік бейнесінің құндылықтары «масһабы», мәдениет сарайының, алты жақты білім сарайы— қағбасының қалыптасуы діннің негізгі шарты еді. Шариғаттың негізгі адамзатқа ортақ парыздары болған рухани жағдайдағы «Төртеуді түгелдеу» қағидасымен ортақ ұстаным болса, ал ұлттық және жеке пенделік жандық ерекшелігі; «Алтауды араздастырмау» үшін әр ұлттың мәдениеті, әдебиеті, тарихи құндылықтары болу шарт. Жалпы ислам және әлем дін ғылымында 5-ші қағиданы, кітабын табу барлық нәрсенің ортасын негізін анықтау болып, мұсылманның бесінші парызы дегеніміз осыны көрсетеді. Барлық түсінбестік те тарихатты бөлек сопылық жол қылып алу да, өткен тарихтағы аталарымыздың тәжірибесін де сол қалпында ішкі сырына үңілмей көшіріп алып, намаздарын сол қалпында немесе өзгертулермен қайталаудан пайда болады десек қате емес. Себебі, ол кездерде діннің өркендеуі ұлттар, үмметтер арасында жалау сияқты көшіп алмасып отырған. Негізгі араптардан бәдеуиліктерге, онан түркілерге және түркі халқының ішінде де түріктерден түркіменге, тәжіктен өзбекке, өзбектен қазақтарға сияқты алмасу болғаны да хақ. Сондықтан тәжік әулиелерінің қазақтың тарихына шежіресіне жалғану амалы олар үшін тарихат, біздер үшін тек масһаб болып саналады. Ал қазіргі таңда енді қазақ ұлтының ішінде тарихат деп дінді бөлектеп алу да мүлде ақылға да, дінге де теріс. Тарихат намаздары қазақ ұлтының барлық тұрғындарына ортақ шежіресінде, әдет-ғұрпында,  әулие бабалар шығармашылық өсиеттерімен, нахылдарымен  біртұтас тарихи және масхабтық, шариғаттық дәстүрлік діни білімге айналып кеткені де хақ. Сондықтан тарихат, мағрипат ілімі енді әрбір  ұлттың адамгершілік ұстанымдары, мұсылмандық қарыздары болып, оны бесінші парыз деп атағанымыз да абзал. Демек, Абай атамыз ескерткен үш сүюден тұратын бесіншіміздің негізі; ақыл-ойымыздың, дүниетанымдық құндылығымыз әулие-әмбилеріміздің, абыз, даналарымыздың біздерге қалдырған өмір тәжірибесі, даналық сөздері яғни ділдік біліміміз болып табылады.  Ал, қазақ ата салт-дәстүрлі діннің осы тарихат, мағрипат негіздерін біріктіріп, философиялық сөз білімін толық негіздеп кеткен Абай атамыздың еңбегін, ұлты, ділі қазақ болған және тіл, сөз сауатынан білімі бар қазақ баласының келіспеуі де мүмкін емес. Бесінші мұсылмандық қарызды; «Көкірек толған қайғы кісінің өзіне де билетпейді, бойды шымырлатып, буынды құртып, я көзден жас болып ағады, я тілден сөз болып ағады. Қазақтар: «Ә, құдай, жас баладай қайғысыз қыла көр!»-деп тілегенін өзім көрдім. Онысы-жас баладан гөрі өзі есті кісі болып, ескермес нәрсесі жоқсып, қайғылы кісі болғансығаны. Қайғысы не десең, мақалдарынан танырсың әуелі… Бұл мақалдардан не шықты? Мағлұм болғаны: қазақ тыныштық үшін, ғылым үшін, білім үшін, әділет үшін қам жемейді екен, мал үшін қам жейді екен, бірақ ол малды қалайша табуды білмейді екен…Бұлардың жас баладан ақылынан несі артық? Бірақ жас бала қызыл ошақтан қорқушы еді, бұлар тозақтан да қорықпайды екен. Жас бала ұялса, жерге кіре жаздаушы еді, бұлар неден болса да ұялмайды екен. Сол ма артылғаны? Қолымыздағыны үлестіріп талатпасақ, біз де өзіңдей болмасақ безеді екен. Іздеген еліміз (діліміз) сол ма?»  Атамыздың насихатынша,  мұсылмандық қарыздарды орындап, мүмін болып өмір сүру дегеніміз: Алланың азабынан шын қорқып ұяла білумен және елдің тыныштығы, әділеті жолында күресіп, білім, ғылымды меңгеріп, діліңді толықтырып, ел бағуды меңгеруді; бесінші мұсылмандық қарыз деп ескертеді.

    Бұрынғы ислам ғұламаларының осындай бес парызды және ішіндегі 40 парыздық амалмен жүйелеп көрсеткен білім жүйесін кейіннен келген дін ғалымдары қате түсініп Абай атамыз; «Руза, намаз, зекет, хаж-талассыз іс, Жақсы болсаң, жақсы тұт бәрін тегіс.» деген насихатын да толық түсінбеген масхаб ғалымдарымыз қажылықты бесінші парызға айналдырып, қажылық жасап қана Ыбрайым жолына жалғанып ғылымды меңгеруге болады деп, өз бағыттарынан қасарысып қайтар да емес. Бұл намаз орындау негізінен төртеуді түгелдеу болып, ал үш сүюді бекіту амалын тарихыңды, шежіре салтыңды меңгерумен және ел бағуды, ел халқыңды сүюді меңгеру,  яғни  үйрену керек деп ескертіп кетіпті әулие атамыз. Сонымен ел бағу да екі нәрседен тұрып; бірі тілді түзеу үшін сөзді бағып үйренумен, екіншісі әйел затының ділін тазартып, бағуды меңгеру керек. Осы қасиетті дінде бақташылық деп ескерткен. Ал ой бағуды, рухты толық меңгергендерді шопан деп атайды. «Көк торғындай аспан-көк, Білемін жайнап ашылар. Түрленіп жерді жасырар. Қорқытпайды қар мен мұз, Өзге нәрсе қорқытты. Ойсыз, доссыз, бақытсыз, Жыбырлақпен өмір өтті. Сондықтан қайғы қат-қабат, Қарап тұрмын сендерге, Атасы басқа, өзі жат, Жалғыз жанша жат жерде…Өткен өмір-қу соқпақ, Қыдырады талайды. Кім алдады, кім тоқпақ Салды соны санайды. Нені тапсаң, оны тап, Жарамайды керекке. Өңкей уды жиып ап, Себеді сорлы жүрекке. Адасқан күшік секілді Ұлып жұртқа қайтқан ой Өкінді, жолың бекінді, әуре болма оны қой. Ермен шықты, ит қылып, Бидай шашқан егінге. Жай жүргенді уерд (құбылтпай, алдамай) Тыныш өлсеңші тегінде…Түңлікбайдың қатыны атың-Шәріп, Байға жарып көрмеген сен бір кәріп. Сен-шыққан жол үстінде жалғыз түп ши, Көрінген ит кетеді бір-бір сарып». Ел болу дегенді Абай атамыз; Ойлау қабілетін тазартып, қалыптастырумен байланысты, ақиреттік дос тауып, рухыңды тазартумен және әйел затының ділін, қанын тазартып, оған рухани егін өсірумен, неке жұбайлық өмірдің тазалығын қалыптастырумен қалыптасатынын және өткен өмір тарихына жалғанумен «аруақ» заңдылығымен атқарылатынын ескертеді. Ал ұлттық, қандық, гендік ділді жетілдіріп, рухани егінді өсіруді Құранда: «…Шәксіз Алла тәубе етушілерді жақсы көреді әрі таза болушыларды да жақсы көреді. (222) Өйткені әйелдерің егіндіктерің (ұрық себетін жерлерің). Егіндіктеріңе қалай қаласаң келіңдер. Алдын ала өздерің үшін қамданыңдар (рухты, сөзді, жанды тазалау). Сондай-ақ Алладан қорқыңдар да негізінен Аллаға қауышатындықтарыңды біліңдер (Әулиелерді зираттап өлімді еске алу). Мұхаммед мүміндерді қуандыр. Алла деген анттарыңды (иман келтірулерің, намаздарың, дін-ниеттерің) жақсылық істемеулеріңе, сақсынбауларыңа және адамдардың арасын жарастырмауларыңа бөгет қылмаңдар. Алла (Т) әр нәрсені естуші, білуші». (2-223).

     Бұл аяттарда Алладан қорқуды; өлілерді қадірлеумен аманат нахыл, мақалдардың білімін меңгеріп, намаз қылып орындаумен және неке жұбайлық өмірдің тазалығымен, әділетті өмір мен өзара жарастық, жақындық-махаббатты, бауырмалдық, сүйіспеншілік қатынастарды ескертеді. Ал інжілде бұл аятты: « Иса халыққа астарлы әңгімелермен көп тәлім беріп былай деді.-Бір диқан тұқым себуге шығыпты. Ол сеуіп жүргенде дәндерінің кейбіреулері жол бойына түсіп қалады. Құстар ұшып келіп, шоқып жеп қояды. Басқа тұқымдар тастақ жерге түседі. Олар топырағы жұқа болғандықтан тез көктеп шығады. Алайда күн шыққан соң күйіп, тамыр жая алмағандықтан қурап қалады. Тағы басқа дәндер тікен арасына түседі. Тікендер қаулап, оларды тұншықтырып өсірмей тастайды. Ал өзге тұқымдар құнарлы топыраққа түседі. Бұлардың біразы жүз, басқалары алпыс, бірқатары отыз еседен өнім береді. Құлағы барлар жақсылап тыңдап алсын. Шәкірттері Исаның қасына келіп: -Жұртқа неге әңгімені астарлап тұрсыз?-деп сұрағанда. Оның жауабы мынандай болды:-Құдай өз Патшалығы туралы сырларды білуді оларға емес, сендерге ғана бұйырды. Өйткені кімде (рухани байлық) бар болса, соған тағы беріліп, оныкі асып-тасып кетеді. Ал кімде жоқ болса, оның өзімде бар дегені де одан алынып қойылады. Мен  бұларға астарлап айтамын, өйткені олар көріп тұрса да, шынымен көрмейді, естіп тұрса да, шынымен естімейді де, түсінбейді де. Осылайша Ишая пайғамбардың алдын ала айтқан мына тәрізді сөздері олардың өмірінде жүзеге асады. Естисіңдер, бәрібір түсінбейсіңдер, көресіңдер, бәрібір аңғармайсыңдар! Өйткені осы халықтың жүрегі қасарысқан, сезімсіз, құлақтары керең, көздері жұмылған. Әйтпесе олар көздерімен көріп, құлақтарымен естіп, жүректерімен түсініп, теріс жолдан қайтар еді. Сонда Мен оларды сауықтырар едім!».

    Абай атамыздың ескерткен, амантқа қиянат жасап сөздің сырына мән бермеген және дүниенің қайғысына ғана түскен, Құдайдан қорқуды, адамнан ұялуды білмеген пенделердің жағдайларың Ғиса пайғамбарымыз рухани мешеулер деп көрсеткен. «Енді тұқым сепкен дихан туралы әңгіменің мағынасын тыңдаңдар: біреу Патшалық туралы хабарды (рухтың сөйлеуі, бата, аян, аруақ өмірі) естіп түсінбесе, лезде әзәзәл шайтан келіп, сол адамның жүрегіне себілген бұл сөздерді ұрлап алып кетеді. Жол бойына түскен тұқым осы. Ал тастақ жерге себілгені мынаны көрсетеді: адам ізгі хабарды естіген бойда оны қуанышпен қабылдайды, бірақ тамыр жаймағандақтан берік болмайды. Ізгі хабарға бола басына азап не қуғын түскенде дереу сенімінен безіп кетеді. Тікен арасына себілген дәндер болса, мынаны білдіреді; біреу ізгі хабарды естиді. Алайда бұ дүниелік тұрмыс қамын ойлап абыржып, байлыққа алданады. Осылайша Ізгі хабар ескерусіз қалып, өнім бермейді. Ал құнарлы топыраққа себілген тұқым болса, мынаны бейнелейді: адам Ізгі хабарды тыңдап, түсініп, өнімді болады. Ол жүз, алпыс немесе отыз еседен өнім береді.» Бұл астарлы әңгімемен Ғиса пайғамбарымыз еркектерге берілетін рухани қазынаны яғни білім-ғылым келуді, аманаттың жағдайын және де рухтың қуаттық дәрежесін 100;60;30 сандармен көрсеткен. Ал, данагөй аталарымыз ескерткен «Ілім мен білім ортасы» болған ақиреттік, харіпсіз, үнсіз тіл білімнің негізін Ғиса пайғамбарымыз: «Естисіңдер, бәрібір түсінбейсіңдер, көресіңдер, бәрібір аңғармайсыңдар!»  деген астарлы сөзбен біздің ислам ғалымдарының мүлде жоғалтқан; Аян, уахи, бата сияқты түс көру, оны жору білімін көптеген халықтың болашақта жоғалтып алатынын ескертіпті. Ал енді осындай тіл білімін, түсінде берілетін шындықты, қазынаны алған ер азаматтың жаны тазарып, құпия білімі кітабы жазылуымен ұрығы да жаңарып, жұбайлық  өмірі неке төсегі арқылы Алла сөзін, рухын әйел затына егіп өсіруді бұйырған жоғарыдығы аятта. Бірақ рухани егінді, тұқымды егу үшін әуелі әйел затының жері, яғни жатыр тазалығын, аяғын тазартып, тәнін баптап күтіп, 40 үйден тыйым салып, қыз күнінен әдет-ғұрпын меңгеріп, мәпелеп өсірудің де бақташылық сырын да білу керек. Және әйел жатыры — «жеріндегі» 21 ошақтың бастағы жұлдыздық орындармен, тіл жолдарымен (натрий) тікелей байланысты болып, бас күтімін де ерекше меңгеру шарт. Болмаса, «Еңбегің еш, тұзың сорға» айналуы даусыз. Және «Түс түзелмей іс түзелмес» деп, тәндегі рух сөзі егілетін үй жерді баптаумен, күтумен нәтижеленетінін ескертіпті аталарымыз.

    Енді оның жағдайын Ғиса пайғамбарымыз: «Құдай патшалығының орнауы мынаған ұқсайды. Бір адам егіндігіне (әйеліне) жақсы тұқым себеді. Жұрт ұйықтап жатқанда (түсінде) дұшпаны келіп, бидай арасына бидайықтың тұқымын шашып кетеді. Бидай көктеп шығып, дән жинай бастағанда, әлгі арам шөп те өсіп шығады. Сонда қызметшілері егін егесіне келіп: -Мырза, жеріңізге сепкеніңіз жақсы тұқым емес пе еді? Бидайық қайдан шықты?-деп сұрайды. Ол: -Мұны істеген дұшпан кісі,-деп түсіндіреді. –Ендеше біздің сонда барып, отап тастауымызды қалайсыз ба? –Жоқ,-деп жауап береді қожайын, -сендер бидайықты отаймыз деп бидайды бірге бірге жұлып тастайсыңдар. Орылғанша өсе берсін. Ал орақ кезінде егін жинаушыларға: Өртеп жіберу үшін алдымен арам шөптерді баулап, жиып алыңдар, ал бидайды жинап қамбама құйыңдар! –деп бұйырамын». Осындай жатыр-жері сорға айналған,  басын күтпей, ойы бұзылған  әйел затының күйеулері еккен рухани ұрықтың өнім бермей, ал өнім берген жағдайда жанына енген арамзаның, шайтанның тұқымы түс болып қоса егілгендіктен; аян-аятқа айналып, қанына, тағдырына жазылып, сонан ондай ойы бұзық әйел затынан кеміс, кемтар, туғаннан ауру және рухани жетімсіз балалардың өмірге келіп жатқанына осы насихат, аятқа дәлел бола алады. Сондықтан да әйел затының жүктілік алдында да, жүктілік кезіндегі де түс көріп, аян алуын болашақ ұрпақ тағдырымен байланыстырған аталарымыз. Ал, осындай жағдайға байланысты аталарымыздың қалдырған аманат діні; «Қызға қырық үйден тыйым» деген жан ғылымыздың білімін  Абай атамыз : «Өңкей уды жиып ап, Себеді сорлы жүрекке. Адасқан күшік секілді Ұлып жұртқа қайтқан ой Өкінді, жолың бекінді, әуре болма оны қой. Ермен шықты, ит қылып, Бидай шашқан егінге. Жай жүргенді уерд (құбылтпай, алдамай) Тыныш өлсеңші тегінде..» деген астарлы өлеңмен діл егінін өсірудің, жұбайлық өмірдің қағидасын, жүректердің тазалығымен, яғни қан тазалығы қазіргі еліміздің европалық салтынан алған «гендерілік» саясатының қателіктерін көптеген өлеңмен өрнектеп, дін қағидасының мағрипатын ашып беріпті. Олай болса Құдай патшалығы дегеніміз иман гүлі — мағрипат. Аталарымыз Құдай патшалығын: «Ел боламын десең бесігіңді түзе!» деп Ғиса пайғамбарымыздың мына өсиетін де ескерткен екен: « Құдай патшалығы адамның егістігіне (еркектің беліне, нәсіл-ұрық) еккен қыша дәніне ұқсас: қыша дәні басқа тұқымдардан гөрі титтей болса да, өскенде барлық дәнді дақылдардан биік болып шығып, ағашқа айналады. Сонда бұтақтарына құстар ұшып келіп паналайды.» Құранда: «Лұқман: «Әй ұлым! Тарының салмағындай болса да бір жар тастың ішінде болса да көктерде не жерде болса да Алла оны келтіреді. Расында Алла өте мұлайым, толық білуші.» (31-16) «Иса оларға астарлап келесі бір әңгімені де айтып берді: «Құдай патшалығын ашытқымен де салыстыруға болады: әйелдер үш астау ұнға қосып араластырғанда аздаған ашытқы барлық қамырды ашытып көтереді». Әйел затының адамзаттың үш түрлі ділі, наны, рухани азық — асы екенін, оның егінінің жетілуі, қамырының ащытқысы; еркектің сөзі мен уәдесінің яғни аманат пен уәдені орындауына, дін рухының, ұрығының, шауқатының тазалығына байланысты және ер азаматтарының ойлау қабілетінің тазарып жетілуінде екенін ескерткен.  Абай атамыз бұл жан сырын, қазақтың салтын өнермен өрнектеген тәпсірінен үзінді келтірсек; «Егіннің ебін, Сауданың тегін Үйреніп ойлап мал ізде…Еріксіз малды ал (шерік қосу, зина жасау) Деген кім бар сендерге? Қулықты көргіш, Сұмдықты білгіш Табылар кісі жөн дерге. Үш-төрт жылғы әдетің-Өзіңе болар жендетің… Ел аңдыр сені, Сен аңдып оны, Қып еткізбей бағып көр. Ойнасшы қатын болса қар, Аңдыған ерде қала ма ар?..Қара қатын дегенге, қара қатын, Үзіп-жұлып алып жүр қанағатын. Ала жаздай байың кеп бір жатпайды (егін екпейді), Қазақтың не қыласың шариғатын…Ерге барған ер танымай, Ер қызығын кім көрер. Шығарына жол таба алмай, Қайғысымен босқа өлер. Айнығыш ер тартса салқын, Бал сұрасаң, береді у.(Ұрықтың ашуы, қуаттылығы) Қызымырлап сөздің артын…Қасиеттен бетті жу…Бар денемнің бәрі-бір мұз, Қайырылуға жарамас. Мына дәулет, мына асыл қыз Болды маған арам ас». Еркектің жақсылық-махаббатынсыз әйелдің ғана жақсы көруімен, рухани егіннің нәтиже бермейтінін, сондықтан әйел қылықты болып, ерін өзіне тарта білумен, қазақтың неке заңдылығыдағы дәстүріміз, ұсыныстың тек еркек жағынан ғана болып, ал әйел затының қазіргі замандағы гендерлік саясатынан туындаған қыздарымыздың еркекке өзі асылып, еркекті өзі ұнатып, жұбайлық өмірге азғыруынан «Байтал шауып бәйге алмас» деп рухани егіннің жетімсіз болатынын, ділдің жетілмейтінін де ескерткен.

(Ясауи ілімінің намаздары мен масһаб намаздарының қателіктері. 5-ші кітаптан. Толық нұсқасын http://btk.atazholy.local/ сайтынан оқуға, жүктеп, көшіріп алуға болады)

      Неге ислам діні барлық діндер басы, бірлігі бола тұра, осындай әлем халқының европалық елдер түгіл, ислам елдерінде де сауатты қауымның жек көрініштілігін туындатып, қазақ билігінің де; «Мемлекет саясаты діннен бөлек» деген заң шығаруына әкеліп соқтырды?  Дін ұғымында тура жолға түскен адамзаттың, сол белгісі түскен қауымның алтын ғасырда, қой үстінде бозторғай жұмыртқалайтын заманында өмір сүруін қалыптастыру керек.  Және ғылымның жаңа сырларының ашылуын, құранның жаңадан қырларының, хикметтерінің пайда болуымен ерекшеленуі де керек. Ал Ханафи масһабын ұстанып, осындай дәрежеге жеткен арап елі болды ма тарихта? Жоқ әрине. Неге?- деген сауал туындайды. Бар мәселеде ілімге келіп тірелгенін көбіміз аңғарудан қалдық. Ілім екі түрлі бірі құс ілімі, екіншісі қадым деп аталады. Құран осы екі ілімді де басын біріктіріп түсіндіреді. Сондықтан оны теология ілімі деп атаған дұрыс. Ал енді бұл ілімнің төрт кітаптан тыс бесінші кітап болып, Адам атамыздан бері жалғасты келе жатқан сөз өнері, сөз ілімі, шежіре кітабымен бірге  дамып отыруымен ғана заманға қарай оқылып, түсірілген негізгі дін кітаптарын түсініп, салыстырып меңгеру мүмкін болады. Яғни; «Төртеу түгел болса төбеден келеді» деген аян, уахимен байланысты; әрбір елге елшілері арқылы келген жоба Құдайлық ілімнің дәстүрге айналуымен нәтижеленеді.

(2-ші бөлім, басы арап көктемі мен бүліншілік себептерінде)

    Әңгімеміздің басында саясат дін мен ел биліктің арасынан туған ұлтымыздың көңіл баласы деп ескерттік. Енді мемлекеттің өркениетке деген жоспары мен дін руханият арасындағы көпір және екеуінің тұтастай біріктіре алатын некесі ол шежіре, тарих. Бұл тұрғыда шежірені тек құранда және арап елінен шықан әулиелердің ғана тәпсіріне сүйеніп, масһаб білімінің дін сұхбатының негізін қалап, ал құраннан уақиғалар кітабы және жанның өсу, өркендеу жоспары яғни әрбір ұлттың рухани қазынасы шежіресін мүлде діннен шығарып тастауға негізделіп және ұлтымыздың шежіресін дінсіздік, исламды мойындамаушылық, ескіліктің қалдығы деп көрсетуге өзіміздің арамыздан шыққан дін ғалымдарымыз да, тарихшыларымыз да тажалдық үлесін қосқаны да даусыз ақиқат.

(басы 1,2 таруларда)

     Жас кезімізде ағат іс не тентектік жасап қойғанда; «Денің сау ма өзіңнің?» деп яғни есің дұрыс па?,- деген сөзді естуші едік. Бірінші байлық -денсаулық деген сөздің құны жоғалып, тек тәні сау болса болды, дені сау атап, оның естілігіне, арлылығына мән бермек түгіл ендігі денсаулығымыз тек ауруды емдеумен өлшенетін болды.

(Жалғасы.  Басы; Арап көктемі себептері, Шежіре тарих…Ден саулық….тақырыптарында.)

    Жаратылыстың бұлжымас заңдылығы әрбір нәрсенің жұбымен, парымен болып, тек Алланың бізге көрсетіп қойған хикметті құдайлық сипаты ғана жалғыз болу керек. Ал енді жалғыз дегенімізді санмен белгілесек онда; «Бір» ұғымы шығады. Ал бірге қосылу үшін тек жеті арқылы ғана немесе 99 сипатты меңгеру арқылы ғана Алланың жүзіне, «Бірге» қосыла аламыз. Яғни бірленудің де бұлжымас заңдылығы жұп сипаты бар екеніне дәлел.

     Жалпы қандай да діннің негізгі философиялық бағыты жаратылыс сырларын тану арқылы адам баласы өзінің кім екенін және қайдан келгенін, қалай, не мақсатта пайда болып, қайда бара жатқанын білу білімін меңгеруді дін ілімінің негізгі талабы деп түсінгеніміз абзал. Екіншіден осы білімді меңгеру арқылы дүние тіршілігінің адамзат алдына қойған түрлі қиындықтарынан, сынақтарынан өтіп, бұрынғы бастапқы қалпына қайта қосылу үшін белгілі діни шарттар мен жобаларын орындау арқылы рухани кемелдікті, парасаттылықты, адамгершілік құндылықтарды меңгеру керек.

     Ата жолы ақ бастауы;  6-шы кітап

   «-Сақ-аб Сансыз Кер Ата! Иманы таза Ар ата! Қазақ Қаһан сиынған, Қарлығаш қанат Ғұн Ата! Бес әулие тоқтаған «Бес тораңғыл» — Тал Ана!». «Түбі тамыры жоқ тал болмайды. Тегі, Елі жоқ Ер болмайды!»  (Қазақ Қаһан баба).  «Біз туылған мезгілден бұрын Ата жұрт Қазығұртта көрегендер келіп, ғұмырдың (қадым) ілімінің ізінің нұрын бізден бұрын біліпті. Сондықтанда, ілім Тектінің ұрпағына бізден бұрын «ізін» түсіріпті!». (Мұхаммед пайғамбар.)

(жалғасы 1-ші бөлімде)

     Қазақтың философия мектебі өлген деген сынды 5-6 жылдан бері үздіксіз айтып, жазбаларымда философтардың пәтуа, пайымдауларын сынап дәлелдер келтіріп те келемін. Бірақ бұған мән беріп жатқан философ-ойшыл ағайындарды көре алмадым. Өзгерген түк жоқ, сол баяғы айтылған сөздер ұғымы мен шала пайымдаулар, адасқан ойлар, кейбір сөздер тіптен үйренгеніміз сонша пайдаланып жүрген сөз атауларының ойы өзгеріске түсіп, басқа бір ұғымдарды бейнелеп, енді аталар қалдырған нақылдар, мақалдар мүлде өз маңызын жоя бастады.