Заманың болып дүние серуен,
Ақылың, ділің азды елден.
Білімді аталған пенделер көп,
Тектімін деп өзін атап жүрген.
Байтасов Т.К. жеке блогы
Қазақтың тілін қорлаған,
Ел билік пе аздаған.
Кеңестік болған заманда,
Үлкендер еді азбаған.
Жындылық сөзден басталар,
Құл деген сөзді тастатар.
Құл Қожа Ахмет атаңды,
Надан ғып жынды атар.
Құл болу болмақ арманы,
Нәсілің тектің номадты.
Қазақ дәстүрлі дін ұстаны талай мыңдаған жылдар тарихтың сындарынан шыңдалып жер бетіне түсірген негізгі 8 дінді де толық қамту арқылы тоғызыншы ұлтық жол-жобамыз, тәубелік құлшылығымыздың ерекшелігі болып; «Тоғыз жолдың торабы», «Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні» болып және 91-99 санды құран сүрелерінің 9 түйіні де қазақ дәстүрінен амалдармен бекіп орын алған. 90- (Бәләд сүресі) ұғымы-өспірім, өрімдей, уыздай; 91-(Шәміс)-күн менен түн хикметі; 92-(Ләйіл)-ажар, әр, келбет туралы; 93-(Зуха)- ер адам бойы;94-(Шарх)-жұлдызнама; 95-(Тин)-жол тізбектеу; 96-(Ғалақ)- қоспенделік, жұптық; 97-(Қадыр)-Екі нығметтің ашылуы; 98-(Бәййіна)-7 қанатты құс (періште); 99-(Зілзал)-көк пен жер ауысуы болып
Бұдан бұрын да көргеніміздей хадис деп аталатын сөздердің көпшілігін Құран мен ақыл жоққа шығарады. Оның үстіне діни қайнар ретінде берілген бұл хадистердің қателіктерін көрсетіп оларға жою үкімін беретін де хадистер бар. 4.Тараудағы хадистердің зерттелуінде және 7. Тараудағы хадистердің өзара қарама-қайшылықтары тақырыбында бұның мысалдарыны көрдік. Бұл тарауда хадистермен хадистерге үкім кестіруімізде мақсатымыз бір бөлім хадистерді жоққа шығарып, пікірлерімізге үйлесімді хадистерді жинап алу емес. Себебі бұндай іске кірісу Құранды жеткіліксіз көрудің басқа бір түрі болып табылады. Құран жеткілікті болса сонымен қанағаттанып, шындық пен өтіріктің араласы болып табылатын жорамалдардан медет сұрамауымыз тиісті. Мақсатымыз, хадистерді діни қайнар ретінде ұсынғандардың жору арқылы әки елемей әм көптеген бөлек мағыналы хадистерден ақылдарына сайларын таңдау жолымен, өздері шығарған хадистеріне түгіл қайшы келгендерін көрсету болады.
Тағы кейбір хадистер бойынша Пайғамбарымыз Құранды насихаттау және Құранды ұстанудан тыс мәселелерде қателер істеуі әбден мүмкін. Сондықтан Құранның хабарлағанынан басқа Пайғамбардың өмірбаяны жөнінде қосымшалар шығару адасушылық болып табылады. Себебі бұл, жоғарыдағы хадистен түсіндігіміздей Алланың адамдарға берген ықтияр бостандығы-дүр. Хадистер мынандай:
“Пайғамбарымыз Мәдинеге келгенде Мәдинеліктер құрма ағашын
екпелеп егуші еді. Пайғамбар: «Не істеп жатырсыңдар?» деп сұрады. Олар:
«Біз мұны жасаушы едік» деді. Пайғамбар: «Бәлкім жасамағандарың дұрыс
болар» деді. Олар Пайғамбардың сөзін тыңдап, әлгі әдісті тастады. Құрма жеміс бермейтін болды.Бұл жағдайды Пайғамбарға хабарлағанда, ол былай деді: «Мен де жәй ғана адамның бірімін. Сендерге діндерің туралы бір нәрсені әмір етсем, оны алыңдар. Ал, өз пікіріммен бір нәрсені сендерге бұйырғанымда мен тек жәй ғана адаммын.”
Егер Пайғамбарымыздың хадистері де Құран секілді діннің қайнары және әр Мұсылманның білуі әм ұстануы қажет қағида болғанда, онда Пайғамбарымыз хадистерінің өзінен кейінгі адамдарға ұласуы үшін сахабаларға жаздыратын әм жаттатқызатын еді. Пайғамбарымыздың өйтіп істеуі былай тұрсын, хадистердің жазылуына түгіл тыйым салғандығыны өткен тарауларда көрдік. Егер де Пайғамбарымыз хадистерінің жатталуын қалаған болса, онда Пайғамбарға ең жақын сахабалардың; Әбу Бәкрдің, Омардың, Османның, Алиның, Зубәйрдың, Зәйд бин Сәбиттің, Салман әль Фарисинің риуаят еткен он мыңдаған хадистері болар еді. Алайда бұл сахабалардың айтты делінген сөздері тым аз.
Әсіресе иудаизм дінінен Ислам дініне өтіп кеткендер, иудаизмдағы көптеген хикаялар мен өтіріктерді хадис атыменен Ислам дініне қосып жіберген. Бұндай нәрселер Исламды бұзу үшін жасалған деп айтылса да, адамдардың бұрынғы дәстүрлерінен, дін-ғұрыптарынан айырыла алмағандықтарынан немесе дінімізді өздерінің діндеріне бейімдету үшін жасаған болулары мүмкін. Ибн Халдун Муқаддима атты кітабында осы тақырыпқа байланысты былай дейді: “Хадис риуаятты тәфсирлерде қателер мен дұрыстары, қабыл көретіндер мен жоққа шығарылатындар, яғни ішінде бәрі бар еді. Бұның себебі; Араптардың сауатсыз болулары еді. Олардың өмір ғұрпы бәдәуилік пен надандық еді. Жаратылыстың сырлары, әлемнің жағдайы және тағы басқа мәселелерде бір нәрсе білгілері келгенде оны өздерінен бұрын Кітап берілгендерден сұрап бұл мәселелерде олардан пайданалатын еді. Сол Әһлу Кітаптың арасында Қағб әль-Ахбар, Уәһб бин Мунәббиһ және Абдуллаһ бин Сәләм бар еді. Хадис риуаятты тәфсирлер осындай кісілердің риуаятымен толып тасиды. Тәфсиршілер бұл мәселеде қатаң болмаған және тәфсирлерін банағылар сындылардың риуаяттарымен толтырған.” Ибн Халдунның айтқанын бүгінгі күндегі тәфсирлерде де көруге болады.
Мухаддистердің хадис риуаят алған адамдардың сенімділігіне көздері жетулері үшін аса сақтық көрсетіп, ақ пен қараның ара жігін ажыратулары(!) мына бір хикаяда баяндалады: Бірде мәшһүр бір мухаддис бір хадисшіден бір хадис алу үшін бірнеше күн жол жүріп барады. Алайда ол өзі алыстан арнайы іздеп келген хадисші кісінің қашқан атын қолына жем ұстаған боп алдап шақырған қылығын көріп, ләм-мим демей, дереу келген ізімен кері қайтады. Неге олай істедің деп сұрағандарға: «Жануарды алдаған адамның мені де алдамасына кім кепіл», – деп жауап қатады. Біз де бұл хикаяны оқып алып: “Пай-пай! Мухаддистер хадис риуаятында қаншалықты мұқият болған!” деп, олардың өтірікшілерден ешқандай риуаят алмағандықтарын, осылайша жеткізген барлық хадистерінің қаншалықты сенімді екендігін біздерден сенуімізді күтеді. Бұл жерге дейін хадистердің жалғанмен араласып кетуінің себептері мен нәтижелерін көрдік. Беріліп отырған қисын шүбә жоқ жарамсыз. Мухаддистер хадис риуаят алуда қаншама сақтық көрсетсе де, мухаддистер қаншама кемеңгер болса да жүз мыңдаған хадис ішінен тек сенімділерін сараптап алулары тіпті мүмкін емес, себебі хадис жинау жұмыстары басталғанда хадис риуаятының жынжырларындағы ең маңызды тұлғалар дүниеден өтіп кеткен-ді.Өмірде қалғандары болса Ислам жоғрафиясының төрт жағына тарап кеткен болатын. Бұлардың бәріне бару үшін сапар шегу әм олардың сенімді болғандарына көз жеткізу әсіресе сол дәуірдің саяхат жағдайларыны да ойға алсақ тіпті мүмкін емес. Оларға жету мүмкін болса да, бұл қысқа меймандықта олардың қайсысының сенімді қайсысының сенімсіз екендігін білу мүмкін емес. Әр мухаддистің алдына атыны алдаған хадис жеткізушісіні кездестіріп, бетіні ашатындай мүмкіншілік болмаған. Мысалы берілген Абу Хурайраға қайта оралатын болсақ; атын алдаған хадис жеткізушісін қабыл етпейміз деп маңызсынған мухаддистер, Омар мен Али сынды екі халифаның Абу Хурайраны суқиттікпен айыптаулары мен сабағандарына, Пайғамбардың әйелі Айшаның сол кісінің ұғынымдарыны жоққа шығарғанына қарамастан оны қалай қабылдайды екен? Әлде жануардың алданып қалуы Омар, Али және Айшаның бұл ұстанымдарынан маңыздырақ па?
Халифа Омар Абу Хурайраны тағайындаған әкімшіліктен ұрлықтары үшін кері алғандығы әңгімеленеді. Омар Абу Хурайраға: “Сені Бахрейнге әкім етіп тағайындағанымда аяғыңда тіпті аяқ киімің жоқ еді. Сосын сенің 1000-600 динарға арғымақтар сатып алғаныңды естідім. Сен не сонда Бахрейннің шалғайдағы түкпіріне адамдардың Алла және Мұсылмандар үшін берген салықтарын өзің үшін жинауға бардың ба?” дейді. .”(Зәһәби, Сияр) Абу Хурайраның өзі риуаят еткен хадисте Омар оған былай дейді: “ Әй Алланың әм Оның Кітабының жауы! Алланың мүлкін ұрладың ғой, иә?! Әйтпесе сенде онмың динар қайдан болсын?!” (Ибн Сағд, Табақат, 4.том бет 59) Иә, Абу Хурайраның өзі Халифа Омардың оны қалай айыптағаныны осылай әңгімелейді, алайда мухаддистер өкінішке орай Омардың айыптауларына қарамастан оны бірінші дәреже сенімді деп қабылдап, ең көп хадисті онан риуаят етеді.Сосын келіп алып өздерінше әль-джарх уәт-тағдиль ілімінің сараптауынан өтпей қалған кісілердің хадистеріні алмаймыз деп шіренеді. Халифа Омардың “Алланың әм Оның Кітабының жауы” деп жариялаған кісіні ең сенімді рауилер арасына кіргізген мухаддистердің, әль-джарх уәт-тағдиль ілімінде қаншалықты ұқыпты болғандықтарын көрсетеді.
Өкінішке орай қалың бұқара халық мазхаптардың шын мәнін, бұл құрылымның Құранға қайшы келетінін білмей мазхаптарды ұстанып, дінді Құранның орнына мазхаптардың ұғымдарымен қалыптасқан ілміхал кітаптарынан үйренуде. Жоғарыдағы мысалды қарастырсақ, еліміздегі халықтың көпшілігі Ханафи мазхабын ұстанатынын айтады, алайда Ханафи мазхабын ұстанатын адамдардың көпшілігі, мазхаптарының пәтуәсі бойынша пломба және жасанды тіс салуға болмайтынын білмегендіктерінен тістеріне пломба және жасанды тіс салдырады. Осылайша пломба және жасанды тіс салдырған сол адамдардың Ханафи мазхабы бойынша ғұсыл дәреттері жарамсыз саналып намаздары да Ханафи мазхабы бойынша қабыл болмайды. Мазхапшылардың қалың бұқараға “Я Әһлу Сунна болып хақ жолға түсесіңдер я болмаса адасып бидғатшы боласыңдар” деген таптаурын сөздерімен қорқытулары ұлтшылдық пен нәсілшілдік сынды фанатизмге айналған. Әһлу Сунна болмау кәпірлікпен теңестірілген, бұл пікірге қарсы көзқарастар адасушылық ретінде жарияланған. Шиалық пен Алевилікте де жағдай мәз емес. Олар да фанатизмге айналған мазхапшыл көзқарастарымен Суннілікке тап сондай негативті көзқараста. Осылардың барлығының елемей жүрген және қалың халыққа ашылуы керекті альтернативасы ол; Дін ретінде жалғыз Құранды ұстанып, бүткіл мазхаптарды жоққа шығару.
